عربجه “حتی” سؤزونون دیلیمیزده قارشیلیغی “بئله” سؤزودورمو، یوخسا “بیله”؟
بیلدییینیز کیمی بو سؤزجویون قوللانیم تئزلییی [فرکانسی] دیلده چوخدور. منجه اونون قونومونو معینلشدیرمک آردیجیل تکرارلانان بیر سورونو چؤزه بیلر. اؤنری [پیشنهاد]:
عربجه “حتی” سؤزونون قارشیلیغی اولاراق “بیله” سؤزونو ایشله‌دک.
ــ یاشار سوال بیله وئرمه‌دن خارابایا گیردی. (یاشار حتتا سوال وئرمه‌دن خارابایا گیردی.)
“بو کیمی، بو جور، بونا بنزه‌ر، بو تَهَر” دوغما سؤزلرین قارشیلیغی اولاراق ایسه “بئله” سؤزونو ایشله‌دک.
ــ من بئله آغلاغان اوشاق گؤرمه‌میشم.
“بیله” سؤزو آذربایجان تورکجه‌سی‌نین أدبی دیلینده گئتمیر. داها چوخ بو سؤزون تکراریندان یارانان بیله‌‌بیله سؤزو ظرف اولاراق “بیله‌رک، ایسته‌‌یه‌رک/دانسته، آگاهانه” آنلامیندا ایشله‌نیر. ایستانبول تورکجه‌سینده بو سؤز باغلاییجی اولاراق ایشله‌نیر و آیری آیری آنلام‌لار داشیییر:
ــ دا، ده و داها: بیر داملاسی بیله دنیز حاققیندا علمی بیر فیکیر وئرمه‌یه یئتر. ر.هـ. کارای (ت.د.س.)
ــ حتی، اوسته‌لیک: قونوشمادیلار بیله.
بئله سؤزو آذربایجان تورکجه‌سینده چئشیدلی آنلام‌لاردا گئدیر. اونلارین بعضیسینه قیساجا توخونوروق:
ـ بونون کیمی، بو تهر ، بو سایاق، بونا بنزه‌ر: من بئله کوبود آدام گؤرمه‌میشم.
ــ بو بویدا، بو یئکه‌لیکده، بو درجه‌ده: بئله آدامی ییخماق اولماز. بئله بیر سئومک گؤرولمه‌میشدی.
ــ بویانا، اویانا: من بئله گلدیم، او بئله گئتدی. (شیفاهی دیلده أل یا بارماق ایشاره‌سی هر ایکی شخصین هانسی یؤنه گئتدیینی گؤسته‌ریر.)
ــ بوندان، بو گوندن: بوندان بئله من سیاسته قاریشمایاجاغام.
ــ بئله‌لر (یالنیز جمع بیچیمینده)، بئله آدام‌لار: بئله‌لرینه سؤز باتماز.
ــ کی باغلاییجیسی ایله: بئله کی (أسکی فورمادا: بئله کیم). بئله کیم من گؤرورم دیلبریمین غمزه‌سینی؛ اؤلدورور عاشیق سرگشته‌نی مردانه بوگون (ریحان خانیم)
“بئله” سؤزو یوخاریداکی معنالاردان سئچیله‌رک اولاراق بام‌باشقا آنلامدا دا گئدیر: باغلاییجی اولاراق “حتتا” معناسیندا. کؤکوندن یانلیش اولاراق دیلچی‌لرین رسمی دیله سوخوشدورغو بو معنا، جومله گئدیشینده چوخ‌واخت یئرینه دوشمور، آلقی [ادراک] گئدیشی ایسه لنگیییر. اؤرنک: «آنار بئله سؤزونو گئری آلدی.» جومله‌ده‌کی “بئله” ایکی آنلام داشیییر:
ــ آنار بئله‌جه [اینگونه] سؤزونو گئری آلدی.
ــ حتتا آنار دا سؤزونو گئری آلدی.
دوغرودور جومله قورولوشوندا سئزگین گؤز گزدیردیکده “بئله”نین “حتتا” آنلامیندا گئتدیینی آنلاماق اولار، لاکین بیر یانلیش قراردان دولایی بئینیمیزی یورماق مجبوریتینده دئییلیک. بونونلا دا “حتتا” سؤزونون قارشیلیغی اولاراق “بیله” سؤزونو قوللانیرساق، هم جومله‌نین قاوراییشی قولایلاشیر، هم ده “بئله”نین آغیر آنلام یوکو آزالیر.