ـــ کیتابدا يازيلميشدي. [در کتاب نوشته شده بود.]

ـــ کیتاب دا يازيلميشدي. [کتاب هم نوشته شده بود.]

گؤروٍندويو کيمي يوخاريداکي ايکي جمله­‌نين يازيليشي عيني دئييل، آنلام­‌لاري دا فرقله­‌نير. بو اوْرادان ايره­‌لي گلير کي، آذربايجان توٍرکجه‌سينده نئچه جوٍره «ده/ دا» واردير:

بيرينجي: أک رولونو اويناييرسا، يعني فارسجا «در» آنلاميندا گئديرسه، اؤزوٍندن قاباقکي سؤزجوٍيه بيتيشر: اوْتاقدا [در اتاق]، آغاجدا، ائوده، بئشده ايکي، آيدا، ايلده، گوٍنده. دالغالار قابارميش آچيلميش گوٍل­‌لر؛ صبحون هاواسيندا سو پرده­‌سينده؛ دويولور فراقين غملي آهنگي؛ آغيرآغير اوچان قوش­‌لار سسينده. (ح.ساهير) آدلاردان سونرا، بیر ده آنلاشيلمازليق تؤره­‌ندیکده، بو ده/دا اؤزوٍندن قاباق­کي سؤزه بيتيشيک دئييل، ياخين يازيلا بيلر:

ـــ​ آدلاردان سونرا: لندن­‌ده، باکي‌­دا.

ـــ آنلاشیلمازلیق تؤره‌ندیکده: مدرسه‌ده، میخانه‌ده

ايکينجي: «ده/ دا»، باغلاييجي [ربط] آنلاميندا اوْلورسا، يعني فارسجا «هم» معناسيني داشيييرسا آيري يازيلار: من ده گلديم. [من هم آمدم.] سوْلماز دا گوٍلدو. [سوْلماز هم خنديد.] ياغيش جان چيله­‌يير چؤله چمنه؛ روح وئرير سوْنونجو چيچک­‌لره ده؛ ائي پاييز ياغيشي، نه اوْلار سنه؛ چيله­‌سن بو يانار اوٍره­‌ک­‌لره ده. (ک.م.سؤنمز)

هر ايکي «ده/دا»دان اؤرنک: اینسانين بير گؤزوٍ اؤزوٍنده؛ بير گؤزوٍ ده اؤزوٍنده اوْلمالي­‌دير؛ دوٍز دئييرسن…!؛ گؤزه باخيب؛ تره‌زيني دوٍزه‌‌لتديلر؛ و اوْ گوٍندن؛ بازار باشلادي. (و. دوستي)

اوچونجوسو: “ده، دا” سؤزلری أدات رولونو دا اویناییر، عاید اولدوغو سؤزدن آیری یازیلیر.
ــــ گل ده! (بیا دیگر!)

آندیرما: بعضن آیری آیری آنلامدا گئده­‌ن «ده/دا» أک­‌لري بير سؤزجوٍيون آردينجا گلير. گلنده ده اونو دؤيور، گئدنده ده. بئله حال­‌لاردا، باغلاييجي «ده/ دا»نين يئرينه «سه/ايسه» أک­‌لريندن يارارلانماق اولار.

______________

“نئجه یازاق” کیتابیندان