اوتایلی-بوتایلی آذربایجان تورکجه‌سی‌نین بیرجه گراماتیکاسی وار. بونا تام رعایت ائتمه‌لیییک. آمما اوتایدا ایشله‌نن یانلیش و یا عئیبه‌جر سؤزجوک‌لری بوردا ایشلتمه‌یین یئری یوخ‌دور. اؤرنک:
ــ فارسجادا آزغین آداما “گمراه” دئییلیر. آمما رسمی دیلده گومراهدان gümrah مقصد قیوراق، ساغلام و قوت‌لی آدام‌دیر. “یاشینا باخمایاراق چوخ گومراه‌دیر.”
ــ أمک‌پرور: أمک‌سئون. “نئفت قورغولارینداکی [تأسیسات-لارینداکی] أمک‌پرور فهله‌لر.”
ایلک باخیشدا بئله نظره چارپیر کی، یوخاریداکی سؤزلری کؤچورمه زامانی دییشدیرمه‌لیییک.
آنجاق بونلاری بهانه ائده‌رک کؤچوردویوموز متن‌لری شوملاما حاققیمیز یوخ‌دور. باشقا سؤزله، اوتایدان کؤچورولن متن‌لرده ائحتییاطلی داورانمالیییق. چونکی اوردا یازیلمیش متن‌لرین گراماتیک چرچیوه‌سی گئنللیک‌له ساغلام‌دیر. پروبلئم گئنه-بولا ایشله‌نن آلینما سؤزجوک‌لرده‌دیر. کیمی‌لری آلینما سؤزجوک‌لری دوغمالاری ایله دیشدیرمک ایسته‌ییر. بو یاخشی ایش‌دیر. لاکین بو ایش درین دیققت و گئنیش دیل بیلییی طلب ائدیر. همین متن‌لرده “نئجه‌گلدی” [دل‌بخواهی] أل‌گزدیرمک‌لردن گولونج سونوج‌لار چیخا بیلر. اؤرنه‌یین “یارپاق” قزئتی‌نین اوفیسی مفتح خیابانی‌نین آغزیندا یئرلشیردی. قزئتین ایکینجی صحیفه‌سینده بیز بونو “مفتح خیابانی‌نین اولی” یازیردیق. أمکداش‌لاریم گؤزومو اوغورلاییب، “اول” سؤزونو ایلک سؤزو ایله دیشدیریردیلر. باخمایاراق کی ایلک سؤزو هانسی‌سا کوچه‌نین باشلانغیجی آنلامیندا گئتمیر.
سؤزلرین دییشدیریلمه‌سینده، اونلارین ایشلندییی اورتام و قورولوش گؤز اؤنونه آلینمالی‌دیر. هر یئرده هر بیر سؤزون یئرینه اونون هانسی‌سا قارشیلیغینی قویماق اولماز. اؤرنه‌یین بوتون حال‌لاردا “بؤحران” سؤزونون یئرینه “گرگینلیک”دن یارارلانماقدا حاقلی دئییلیک. “سینیر گرگینلیی”نین آنلامی “عصبی بؤحران” دئییل، ساده‌جه عصبی راحاتسیزلیغا ایشاره‌دیر. اوسته‌لیک، رسمی دیلده “گرگینلیک” سؤزو ایصطیلاح کیمی ده ایشله‌نیر: ائلئکتریک جریانین گرگینلیک درجه‌سی، یعنی voltage سؤزونون قارشیلیغی اولاراق.
سونوج: سؤزلره قارشیلیق آختارماقدا معده‌ی شریفدن خرجله‌مه‌یه گره‌ک یوخ. چوخ‌واخت بیر آز آختاریشلا دیلین زنگین سؤز-داغارجیغیندان یاخشی قارشیلیق‌لار تاپماق اولار. یانیلمیرام‌سا، گئنیش اوخومادان چوخ یازان بیر باجیمیز، اؤز یازیسیندا “دلی سؤیود” کیمی سؤزبیرلشمه‌سینه یئر وئریب. آز اوخویوب آز یازان بیر قارداشیمیز دا “یاییلان خسته‌لیک”دن آد چکیب. بیرینجیسی فارسجا “بید مجنون”ـون قوندارما قارشیلیغی‌دیر، ایکینجسی ایسه “بیماری مسری”نین. حالبوکی هر ایکی آنلامی ایفاده ائتمک اوچون بیزده گؤزل سؤزلر وار: سالخیم سؤیود، یولوخوجو yoluxucu خسته‌لیک.
بوردا باشقا سورون دا چیخا بیلر. مثلن تورکجه گومان ائتدیییمیز بیر سؤز یابانجی اولا بیلر. بعضی‌لرینه گؤره، “اؤرنک” سؤزو ائرمنیجه‌دن گلمه‌دیر. (من اؤزوم “باشقا” سؤزونه شوبهه ایله باخیرام!) و یا فارسجا گومان ائتدیییمیز بیر سؤزون کؤکو اولا بیلسین گئدیب تورکجه‌یه چیخسین. بعضی‌لرینه گؤره “آرمان” سؤزونون بئله بیر دورومو وار. حتتا “گومراه” سؤزونون تورکجه اولدوغونو ثبوت ائدن‌لر وار. بوتون بونلارا أساسن سؤزلری دییشدیرمکده گئنیش آراشدیرمالارا سؤیکنمک گره‌کیر.
ايواز بئي اونملی قونویا توخونموسوز و گوزل یازمیسیز. اما ایلک اورنکده منیم سوزوم وار.
“گومراه” سوزجوکو فقط شمالی آزربایجاندا “ساغلام ” آنلامیندا دییل. بلکه تبریزین یاخینلیقیندا بیزیم کند اسپیران دا دا ائله قديمدن ساغلام آنلاميندا ايشله نير. البته قبول ائديرم كي بو آنلامدا دوغرو دييل.
ياشياسيز و ساغ اولاسيز
سایین ایواز بئی
یازدیغلارینیزدان هممشه فایدالانیرام. اولورسا نئجه “رسمی” دیلده یازیپ پوزماقدان سؤز اچسانیز، چوخ گوزل اولار. من انگلیلتره نین برونل بیلیم یوردوندا دؤهتورلوق الماقا چالیشیرام و تئز و ارتیکل لری آنا دیلیمده اونجه یازیب، سونرادان انگلیس دیلینه یازماسینی دوشونورکن، بو حاقدا چوخلی یاردیما احتیاجیم اولدوغی دوشونورم. سیزدن خواهیش ائدیرم بو حاقدا منه بیراز بیلگی وئرینیز. آزربایجان تورکجه سینن نئجه بیر پی اچ دی تزی یازیم؟
ساغولونوز