“کی” باغلاییجیسی دیلیمیزده منیمسه‌نیلسه ده اونون منفی ائتکی‌لری آز دئییل. “کی” ساده‌جه بیر باغلاییجی اولسا دا اؤزو ایله گئنیش اؤزگه گراماتیک چالار گتیریر. هارا گلدی “کی”دن یارالانماق، جومله‌لرین فورماسینی دییشیب آجیناجاقلی بیچیمه سالیر. دئمک فارسجادان گلمه “کي” سؤزونون ديليميزده ايشلنمه‌سي چوْخ‌واخت یئرسیزدیر. بئله اولماسایدی آشاغيداکي عئيبه‌جر جومله‌لرله قارشيلاشمازدیق:
ـ اوْ آدام‌لار کي، داريخيريرلار، ائل گؤلونه گئديرلر.
ـ اوْ کيتاب‌لاري کي، ساتين آلميشديلار کيتابخانايا باغيشلاديلار.
ـ آدام‌لار کي، بورا گلديلر.
بئله حال‌لاردا فعلين موصول و يا توصيف فوْرماسي‌نين يارديمي ايله “کي” سؤزوندن چکينمه‌ليييک. باشقا سؤزله، اوْنون وظيفه‌سیني فعلين موصول فوْرماسي‌نين اوزه‌رينه دوشورمک‌له ألیندن یاخا قورتاماق اولار:
ـ داريخان‌لار [داريخان آدام‌لار] ائل گؤلونه گئديرلر.
ـ ساتين آلديقلاري کيتاب‌لاري، کيتابخانايا باغيشلاديلار.
ـ بورا گلن آدام‌لار.
هردن فعلين يئرينه مصدر قوُللانماق‌لا “کي” سؤزونو سیلمک اولار. اؤرنه‌يين، «ايسته‌ييرم کي، گله‌سينيز» جومله‌سي‌نين يئرينه، «گلمه‌يينيزي ايسته‌ييرم» يازماق داها دوزگون‌دور.
یوخاریدا سؤیله‌دیکلریمه باخمایاراق، “کی” باغلاییجی‌سی‌نین خئیرینه دئییلمه‌میش بیر سؤز قالیر. اوندان چکينمک ديليميزين گرامکاتيک قورولوشونا اويغون اوْلسا دا، بو سؤزون ايشلنمه‌سي بعضن قاچيلمازدير. چونکی “کي” بعضن سؤزون قاوراييشيني آسانلاشديرير. حسن‌بَي ضردابي دئییر: «لازيم‌دير کي، هر کس ائله دانيشسن.، ائله يازسين کي، اوْنو موٍمکون مرتبه عاوام دا باشا دوٍشسون.» بونا گؤره، من اؤزوم ده بو أثرده آراـ سیرا آنلاییش‌لاری قولایجاسینا اوخوجویا چاتدیرماقدا “کی”دن یارارلانیرام. هابئله، جومله‌نی آنلاشیق‌لی بؤلمه‌لره خیردالاماقدا “کی” یاردیچیمیز اولا بیلر. اؤرنک اوچون کیتابلاریمین بیرینده بئله بیر سوال‌ـ جاواب وار:
ـ دیل‌له تانیش اولمادان، سس‌لری میکروفونا اوفورمک جسارتی هاردان گلیر؟ بو یانلیش گوماندان گلیر کی، آنادیلی آذربایجان تورکجه‌سی اولان کیمسه، بو دیلده آپاریجیلیق قابلییتینه مالیک اولمالی‌دیر. (بوردا “کی”دن چکینمک‌له، اوخوجولاری جومله‌نین قاوراییشیندا چیتینلیییه سالا بیلردیم.)
اوسته‌لیک فارسجادان فرقلی اولاراق “کی” بیزده آیری‌آیری آنلام‌لاردا دا گئدیر. بونلارین بیری اونون صیفت وظیفه‌سینی داشیماسی‌دیر. “کي” اساسَن اسم‌لرين و خبرلرين يئرليک حالينا قوْشولوب نسنه‌لر [اشيا] و اوْلاي‌لارين [حاديثه‌لرين] يئريني بيلديرن صيفت¬ يارادير. سنده‌کي، بيزده‌کي، وطنده‌کي. و يا اسم‌لرين آدليق حالينا قوْشولوب، زامان بيلديرن صيفت يارادير. دونن‌کي، بيلديرکي، سحرکي آخشام‌کي.
یازی‌لاریمیز و دانیشیق‌لاریمیزدا “کی”دن باجاردیقجا چکینمه‌لیییک. آنجاق دیلی بئله بیر ایمکاندان تام محروم ائتمکده حاقلی دئییلیک. بو گیریشیم ایستانبول تورکجه‌سینده ده اوغورلو آلینمادی. دیل قورخونج فئنومئن‌دیر. اونونلا داورانیشدا احتیاطلی اولمالیییق.
_____________________
“ساغلام دیل” کیتابیمدان.
بو کیتابین یئنی و گئنیش رئداکته‌سی چاپا حاضیردیر.
“کی” باره‌ده داها گئنیش آنالیز اوچون باخ: “نئجه یازاق” ، “کی” باش سؤزو [مدخلی]