سوْن واخت‌لاراجان غريبه بير سؤز آغیزلاردا گزیردی: «توٍركجه‌ميز دونیانين ان قايدالي ديلي‌دير». بو ادّعانين دوْغرو اولوب اوْلماماسيندان آسيلي اوْلماياراق، ديلين تام قايدالي اوْلماسیني بیلیم اونایلامیر. بو، هئچ بؤیوک اوٍستونلوک ده دئییل. بيلگي آليش ـ وئريشی گئنیش اوْلمايان چاغ‌لاردا تام قایدالی دیل گئرچك گؤرونسه ده، ايندي بویوک خال دئييل، چاتيشماز یؤن‌دور! ديلين اينكيشاف مرحله‌سينده، اؤزلليك‌له باشقا ديل‌لرله گئنيش آليش‌وئريشه گيريشميش دؤنمده، ’تام قايدالي‘ آدلانان دوروم پوزولمالي‌دير. شخصن منيم اوٍچون تام قايدالي بير ديل قورخونج، شوم فئنومئن‌دير. تام نظارت آلتينا آلينميش، بوٍتون آلان‌لاری ديققت‌له پلانلاشديريلميش بير فئنومئن. جوْرج اوْروئل′ين 1984 باشلیقلی اثرینده جانلانديرديغي و يا آلدوكس هاكسلي‌نين يئني قشنگ دونيا آدلانديرديغي دوروم.
هئچ بير ديل ایستئثناسيز اولا بيلمز. ایستئثنا اوْلمايان يئرده هم دیل اؤله بیلر، هم ده سیاست. کارل ائشمیت دئميشكن «ایستئثنا قايدادان داها ماراقلي‌دير. قايدا هئچ نه‌يي آچيقلامير، ایستئثنا ايسه هر شئيي آچيقلايير. ایستئثنا يالنيز قايداني وورغولامير [تأييد ائتمير]، بلكه قايدا اؤزو ده اوندان قيدالانير».
ائشیمت′ين نظرينجه گئنل قایدانی گئرچك‌جه آراشديرماق ايسته‌ين كيمسه، يالنيز بير گئرچك ایستئثنا آختاريشيندا اوْلمالي‌دير.» تام اوٍست‌اوسته دوشمه‌سه ده، بو سؤز كارل پوْپئر′ين «ابطال اولونما قابلييتي» آديندا نظريه‌سيني خاطيرلادير. پوْپئره گؤره، علمي بير فرضيه‌ني ثبوت ائتمك اوٍچون، تأييد ائديجي اوْلغولارین [فاكت‌لارین] عوضينه، ابطال ائديجي اولغولار آختارماليييق. بونون آنلامي قوْلای‌دير. توتاليم «بوتون قارغالار قارادير». بو فرضيه‌ني حاقلاماق اوٍچون مين‌لرجه قارا قارغانين عوضينه بيرجه آغ قارغا آختارماليييق، تاپيلماسا فرضيه قوّه‌يه مينه‌جك.
ایستئثنانين بو غئيرعادي گوٍجونه باخماياراق، نييه بيزده بو قده‌ر ايیرنج گؤروٍنور، قايدا ايسه قودسال. بيزده ایستئثنا نييه هر شئیي قارانليغا سوٍروك‌له‌يير، آچيق اولغولارین اوستونه قالين پرده چكير؟
منجه سورغونون جاوابي بيزده‌كي ایستئثنانين ماهييتينه قاييدير. ایستئثنا بيزده قايدادير. بيزده بونلارين يئري دَييشيليب، ایستئثنا قايدالارين يئريني آليب. ديليميزده‌ـ البته گونئي لهجه‌سينده‌ـ ایستئثنالارين چوْخلوغو قايداسيز قايدالارا چئوريليب، خائوس. بونونلا دا ایستئثنالار قوروجو و آچيقلاييجي ماهيّت‌لريني ألدن وئريب‌لر. اؤرنه‌يين، بير چوخ ديل‌لرده شعرين اينقيلابي ماهيّتي ديلين گراماتيك سينيرلاريني آشماقدا دوغرولورسا، بيزده بو ماهيّت ديلين گراماتيك قورولوشونا باغلي‌ليق و وفالي‌ليق‌لا اؤزونو گؤسترير. چوٍنكي بوردا گئرچك‌ليك خائوس‌دورسا، ایستئثنا گئرچكلييين ايچينده‌كي چات‌دير. بونا گؤره من گراماتيك قورال‌لاري پوزماغي سرسري‌ليك گؤرورم، اينديكي دورومون أسارتي كيمي باشا دوٍشورم. خائوسا قاپيلماق. بیز عقلانيت يوخوشونو آشديقدان سونرا أدبیاتین اوس‌دیشی [فراعقلانی] اویون‌لارینا قورشانا بیله‌ریک. بيز ایستئثناني قايدايا چئويرديكدن سونرا خائوسون آوانگارد مرحله‌سينه چاتا بيله‌ريك. آوانگارد ايندي بيزده گراماتيكاني، يعني ایستئثناني، برپا ائتمك، قايدايا چئويرمك‌دير.