یازی قایدالارینی بیرلشدیرمک آماجی ایله آشاغیدا گئدن باخیش‌لاردا اؤته‌ری ال گزدیریلیر، باشلانغیجدا و سونونداکی تعارف‌لر سیلینیر.
_________________________
● سایین “آتا” یازیر:
همینک بخاطر افزایشِ نسبی تعداد فعالانِ حرکت ملی_مدنی آذربایجان، و افزایش سطح دانش و شعور سیاسیِ آنها، دیگر زمان آن گذشته که هر یک از فعالان در تمامی زمینه‌ها تلاشی پراکنده و غیرتخصصی داشته باشند.
از آنجایی که یکی از مهمترین و رسمی‌ترین ابزارِ جنبش مدنی آذربایجان، مجله‌های تورکی می‌باشد، بنده پیشنهادهای خود را صرفا به این رسانه معطوف می‌دارم. به عقیده‌ی من، در چنین شرایطی لازم است مدیرانِ این مجله‌ها (چه دانشجویی و چه غیردانشجویی) طی هماهنگی‌هایی، رویکرد، وظیفه و در نهایت هدف خاصی برای خود مشخص کرده و به صورت تخصصی تنها یک سیاست را به پیش برند. به عنوان مثال، یک مجله مطالبی را فراهم آورد که تورک زبانان ناآشنا به زبان مادری را به سمت مطالعه بکشاند. سیاستِ مجله‌ی دیگر می‌تواند اعطای خودآگاهی مدنی باشد. مجله‌ای دیگر می‌تواند در زمینه‌ی نقد کتاب‌های تورکی (رومان، هایکو، فلسفه، فرهنگ، موسیقی و …) فعالیت نماید و الی آخر که نتیجه‌ی آنی چنین اقدامی، همکاری بیشتر و منسجمتر فعالان عرصه‌ی مدنیت خواهد بود و اگر این همکاری تداوم یابد، چشم‌اندازی که در سطرهای ابتدایی مطرح گردید، رنگ واقعیت به خود خواهد گرفت.
_________________________
● سایین ذوقی “چایخانا مدنییتی” باشلیقلی ماتئریال باره‌ده یازیر:
دوشونجه تاریخینده چایخانالارین اؤنملی رولو دانیلمازدیر. سیز بیر بئله چایخانالاردان یازدینیز آنجاق ایستانبول چایخانالاریندان هئچ نه یازمادینیز. چایخانالارین سیاست و ایصلاحات دونیاسیندا دا اؤنملی رولو اولموش دئمک. هارداسا اوخودوم کی، سید جمال افغانی دوست‌لاریلا گئجه‌لر ایستانبولدا بیر چایخانایا گئدیب صوبحه‌دک ایسلام و غرب دونیاسیندان دانیشارمیشلار. البته بیزیم چایخانالارلا اییرمینجی عصرین اولینده اولان چایخانالارین بوتون بنزه‌ییش‌لرینه باخمایاراق بیر نئچه فرق‌لرده وار.
بیزیم چایخاناچی‌لاریمیزدا اؤلوم‌ـ‌دیریم دردی یوخدور و آرتیق ایلنجه‌لیک یئری‌دیر. اؤلوم سؤزو وارسا او دا واخت اؤلدورمه‌سی‌دیر. ایکینجی اؤنملی فرق دوشونجه یاساقلیغی و قاچاقلیغی‌دیر. دوشونجه آزادلیغی اولمایان اؤلکه‌ده هر بیر دوشونجه صاحیبی متهم و محکوم‌دور. طبیعی کی بئله بیر یئرده چایخاناچی‌لار اؤز دوشونجه‌لرینی فیلتر و سانسور ائتسین‌لر.
اوچونجوسو بیزیم چایخانالاریمیزین جینسل آیریم‌لیغی‌دیر. بدیهی‌دیر کی یالنیز ائرکک چایخالار دوشونجه دوغورماز! نه ایسه یئنه چایخانالار دوشونورلرین اوچماغی‌دیلار.
_________________________
● سایین س. رضی ده چایخانالار باره‌سینده یازیر:
چایخانالار احوالاتیندان، اوردا نه‌لر کئچدیگیندن ،قادین اولدوغوم اوچون چوخ، هم ده چوخ، اوزاغام. ذهنیتیم بوم بوشدور بو باره‌ده. تاریخ بویو ائرکک‌لرین تام انحصاریندا اولان (قادین گیریلمز!) بیر مکان اولوبموش بو چایخانالار.
چایخانالارین (یا بیزلرده ایشله‌نن کیمی، قهوه لرین) ایچینده یاشانان‌لاری (البته چای ایچمکدن باشقا) بعضا آتالار ،قارداش‌لار و ائش‌لریمیزدن ائشیتمیشیک. آزاراق دا، کتاب‌لاردا یا یوخاریدا گلن یازی‌لار کیمی مطلب‌لرده اوخوموشوق بیز قادین‌لار. کیچیک یاش‌لاریمدا بیر قهوه خانادان او قدر ایلگینج شئی‌لر ائشیتمیشدیم کی، بیرگون اولسون بئله ائرکک اولوب دا ، اورانین حال-هاواسیندا یاشاماغی چوخ آرزو ائدردیم!
بو قهوه خانانین آدی”ائششک‌لر قهوه سی ایدی.”
قونو گلینجه آلبر کامو- نون “انسانین تکجه گؤرئوی سئومکدیر”- دئدییینه؛ “گؤرئو” بیر آز قابا کلمه دیر و کوبود معنا داشیییر. سئوگی ایسه، اولدوقجا یوموشاق و اویوملو بیر حس آشیلاماقدادیر.
سئوگی هم مقصددیر، هم مقصود. هم اول‌دیر، هم آخر. هم عبددیر، هم معبددیر، هم معبود.
بیلیم، انسانین آرزو ائله‌دییی هر نه‌یی (آرزو ائله‌مه‌دیک‌لرینی بئله) اختراع ائتدی، کشف ائتدی، انکشاف ائتدیردی. هر فنومنه، هر اولایا بیر اسم تاخدی، اونو آراشدیردی، بولماغا چالیشدی. آنجاق بیر تک شئیی ندنسه گؤرمزلیکدن گلدی و حالا دا گلمکده‌دیر…
بیلیم هر نه‌یی تعریفله‌دی، آنجاق ندن‌دیر کی،”سئوگی”، بیلیمسل اولاراق تعریف‌لنمه‌ییب‌دیر؟ هر زادا بیر اؤلچو، بیر معیار، بیر محک بولوندو. ندن‌دیر کی، سئوگی حالا اؤلچویه گلمیر، اؤلچولمور؟ سئوگی‌نین اؤلچو واحدی نه‌دیر؟ سئوگی‌نین جنسی ندن‌دیر؟نییه بس سئوگی لابراتوارلاردا آراشدیریلمیر، اینجه‌لنمیر، تست اولونماییر؟
مدرسه‌لریمیزده چوغو شئی‌لر اؤیره‌دیلیر چوجوق‌لاریمیزا، ندن بس سئوگی‌نین ده اؤیره‌دیلمه‌سی‌نین لزومونا هئچ وارماییر بیلگین‌لریمیز، بؤیوک باش‌لاریمیز، دوشونورلریمیز؟
نییه دانشگاه‌لاردا سئوگی تانیتیمی و اؤیره‌نیمی اوچون بیر کورسو آچیلمیر؟سئوگی‌نین ایشیق، سس، دالغا، و… بیلیم‌لردن نه فرقی واردیر مگر؟
انسان بوتون کهکشانی آوووج‌لاری‌نین ایچینه آلیب، آتیب توتوب اویناتسا بئله، سئوگینی اینجه‌له‌مه‌ییب، نه اولدوغونو آنلاماییب، معناسینی قاورامادیغی سوره‌جه، انسانلیغینا گره‌کدییی کیمی أل تاپمایاجاقدیر سانیرام.
ابراهیم(ع) داها چوخ عاشق‌میش، یوخسا اوغلو اسماعیل(ع)؟ شمس مولانانی داها چوخ سئورمیش یوخسا مولانا شمسی؟ مجنون لیلانی نه قدر سئورمیش؟لیلا مجنونو نه تهر سئورمیش؟ سئوگی‌لرین هامیسی بیر جنسدن‌می‌دیر؟
عشقین و سئوگی‌نین نئجه‌لییی و نئچه‌لییی نه تهر آچیقلانمالی‌دیر؟ سئوگی هانسی داش تره‌زی ایله اؤلچولمه‌لی، نه تهر متراژلانمالی‌دیر؟ندن بیلیم سئوگی‌دن قاچیر همیشه؟ او قده‌رمی آغیر و آنلاشیلمازدیر بو عشق اولایی؟ندن اونو گرکدییی کیمی لایقینجه اؤنمسه‌مه‌ییریک؟
کئشکه انسانلار یئنه ده عاشق اولسایدیلار. کئشکه اونوتماسایدیلار عشقدن وار اولدوقلارینی و عشقده یوخ اولاجاقلارینی.
انسان اوغلونون یادیرغانمیش حسی، ای “عشق”! نه قده‌ر سنی اؤزله‌ییب انسانلیق، هئچ اؤزو بیلمه‌دن!
_________________________
● سایین جلیل ثانی یازیر:
اوستاد “بیلیم یورد” نه دئمک‌دیر؟سیزجه یئنی سؤزلر دوزلتمک اوچون سؤزلرین تاریخی کئچمیشینی و معنا چالارلارینی (و بو چالارلارین گوجلو و ضعیف جهت‌لرینی) نظره آلماق گرکلی دئییل‌می؟ “یورد” سؤزو محدود معنادا کؤچری ائل‌لریمیزین یاشاییشینی و گئنیش و پاپولیار معنادا ایسه “وطن ” (سرزمین) آنلامینی ایفاده ائدیر. “یورد” سؤزو “وطن” و “سرزمین” سؤزلرینی عوض ائتسه ده، رسمی و ائله‌جه ده مدرن معنا داشیمیر. هر حالدا سؤزلرین ثابت معناسی یوخدور. اونلار آنجاق متنه داها دوغروسو کانتکسته (توخونوشا؟) اویغون معنالانیرلار. یورد، یووا و یئر و… سؤزلری اله ده سؤزبیرلشمه لری دوزلدیر،آمما بو بیرلشمه لرین معناسینا دقت یئتیرمک لازم دیر.یئرـ‌یورد بیرلشمه‌سینده معنا باخیمیندان یوردون پایی داها اوستون‌دور. دئمه‌لی، بو سؤزبیرلشمه‌سینده یوردون معناسی یئرین معناسینی اوسته‌له‌ییر. بونا اساسا منجه بیلیم یوردو ذؤوقه اویغون بیر قارشیلیق دئییل. بیر ده دیلی سؤزلره (=کلمه‌لره) تنزل ائتدیرمک دیلچی‌لرین دوشونجه‌لرینه اویغون گلمیر. بو کیمی فیکیرلر “ادیب”لره عایددیر. ادیب‌لر دیلی بیر سیستم کیمی باشا دوشه بیلمیرلر .اونلاری کلمه‌نین اوزه‌رینه قویدوقلاری ضریحدن قوپارتماق فله‌یین ایشی‌دیر!آرتیق چوخدان‌دیر دونیادا “ادیب” فنومنی جدی ادبی و لینقویستیک آتموسفردن اوزاقلاشدیریلیب. ایندی دیلچی‌لرین و تنقیدچی‌لرین دؤرودور. 21 ایل بوندان اول، آدینه درگیسینده دوکتور خانلری‌نین “زبان فارسی در خطر است”باشلیقلی مصاحبه‌سی ،دوکتور باطنی‌نین “هیچ خطری زبان فارسی را تهدید نمی کند” باشلیقلی مصاحبه‌سی ایله قارشیلاشدی. بو اصلینده ادیب- دیلچی ساواشی ایدی! منه ائله گلیر سیز چاغداش تنقیدی نظریه ایله یاخشی تانیشسینیز، ادیب‌لر سیراسینا دئییل، تنقیدچی‌لر و نظریه‌چی‌لر صفینه کئچمه‌لیسینیز. نه بیلیم بلکه ده من یانیلمیشام… یئنه گله جه یم.
(سایین ثانی‌نین بو باخشینا دوشرگه‌میزده “آذربایجان تورکجه‌سی و آیریغین [استثنانین] گوجو” باشلیقلی یازیدا جاواب وئریلیب.)