بيليمين باشليجا اؤزهللييي «عينيت»دير. بو نه دئمکدير؟
انگليسجه ojectivity دئييلن بير سؤز وار. بونا رسمي ديلده «اوْبيئکتيوليک» دئييلير، فارسجادا ايسه «عينيت». هر کس بللي مئتودلا بير مسئلهني چؤزمک ايستهيرکن، باشقا انسانلارين چاتديغي نتيجهيه چاتيرسا عينيته قوْووشموش اوْلور. آيريآيري يئرلرده، هانسي زاماندا اوْلورسا اوْلسون، کيمسه سويون نئچه درجهده قايناديغيني يوْخلاماق ايستهسه، «يوٍز» درجه ايله قارشيلاشاجاق. بو «عينيت» دئمکدير. عينيت اصطلاحينين قارشيسيندا «ذهنيت»subjectivity اصطلاحي واردير. آذربايجان جمهوريتينده بونون قارشيليغي اوْلاراق، روسجادان گلمه «سوبيئکتيوليک» دئييميندن فايدالانيرلار. بو ايکي دئييمين کؤکوٍ «سوبيئکت/اوْبيئکت» و يا «ذهن/عين»ـه گئديب چيخير.
حرفي آنلامدا obyekt «شئي، عين» دئمکدير، subyekt ايسه «ذهن». فلسفي متنلرده سوژهنين باشليجا آنلامي «تانييان فاعل»دير، اوْبژهنين آنلامي ايسه «تانينان شئي، ذهنين ديشينداکي اشيالار»دير. داها ساده دئسک، دنياني اوْبژه کيمي نظره آلماق اوْلار، انسانين ذهنيني ايسه سوژه کيمي.
غرب دوٍشونجهسينده بو ايکي دئييمين باشليجا اؤنمي واردير. بيز ديليميزده اوْنلارين دقيق قارشيليغي اوْلاراق بللي بير دئييمدن يارارلانماقدا چتينليک چکيريک. بو چتينليک اوْرادان ايرهلي گلير کي، غربين سيناديغي انسانـطبيعت قارشي دورماسي، يا دا انسانـچئوره ايکيلييي هئچواخت بيزده باش وئرمهميشدير. ايييرمينجي يوٍزايللييين اوْرتالاريندا گؤروٍن شهريارلا هايدگرين دانيشيق چالاري نه قدهر بيربيريندن سئچيلير. شهريار هله ده طبيعتين قوجاغيندا ياتماق ايستهيير، طبيعت ايسه اوْنون بئينينده. آمما هايدگر اوٍچون انسان اوْ قدهر چئورهدن اوزاقلاشيب کي، طبيعت انسانين مداخله آراجينا چئوريليب، انسان ايسه تئکنولوژينين توتالغاسينا [ابزارينا]. بونون اوٍچون، بيز هله ده سوژه/اوْبژه ايکيلييينين چاغيني ياشاماديغيميزدان اوْنلارين ديليميزده قارشيليغي اوْلماييب.
بوٍتون بونلارا باخماياراق هلهليک توٍرکلرين قوْندارديغي ايکي تئرميني بهيهنيريک: «سوژهنين» يئرينه اؤزنه öznə، «اوْبژهنين» يئرينه ايسه نسنه nəsnə اصطلاحيني.
اؤزنه، بيلينجي [شعورو]، دويومو و خيال گوٍجو اوْلان وارليغا دئييلير. بعضي فيلوسوفلارا گؤره، اؤزنه ديش دونيايا ضد اوْلان فرددير. (اؤزنه، ديلچيليک باخيميندان آنادوْلو توٍرکجهسينده «فاعل» سؤزونون قارشيليغي کيمي ده ايشلهنير.)
آغيرليغي، حجمي، بوْياسي و مادهسي اوْلان هر توٍرلو جانسيز وارليق نسنهدير. نسنه همان شئيدير. هابئله، نسنه اؤزنهنين ديشيندا قالان هر موضوع و فردين انساني گؤروشوندن باغيمسيز اوْلان وارليقدير. (نسنه ديلچيليکده «تمامليق» [مفعول] دئمکدير.)
٭ “بيليم” اصطلاحيني تجربي علمين، يعني science سؤزوٍنون قارشيليغي کيمي ايشلهديرم.
____________
بو “باش سؤز” [مدخل] بوندان اؤنجه “نئجه یازاق” کیتابیمدا گئتمیشدیر.
ایواز طاها