یارپاق قزئتینین “باش سؤز”لریندن
قزئت بوراخيرسان. يئر- گوي ييغيشير، اليندن توتور، آياغيندان چكيرلر. سن گولورسن. ياز گلمهميش، يازلانان بير هايكو(1) اوخويورسان:
بو ياز گونونده،
قوشلاردان باشقا،
سؤزجوكلر اوچوشور باغچادا.
□
يارپاق قزئتي سؤز وئريلديينين عكسينه اولاراق، هفتهني اونودور، آيدا چيخير. بونون باشيلجا سببي سن دئمه كاغيذ بؤحراني اولموشدو. هفتهني آي عوض ائدنده، گوندهليك خبرلره گرهكلي يئر آيريلمير؛ آذربايانجانلي و باشقا توركلر ياشايان بؤلگهلرين خبرلري واختلي واخيتندا ايزلهنيلمير. سونرا اوزاق ياخين شهرلردهكي اوچ بئش مخبر باشلارينين آلتينا يئكه ياسديق آتيب، ياتيرلار. دئمك قزئت بوراخميرسان.
□
باشيميزين خبره، اليفبايا، شعره، گونهباخانا قاريشديغي بير واختدا، گاردين قزئتي گوندهليك خبرلر باشليغيندان قوشولاجاق شعر ياريشي كئيچيرير. توني بلر قالخان گؤتورور.
عراقا يوروش،
باهار بومبالاري گؤيدن ياغير
پاييز يارپاقلاري كيمي.
چؤللوكده قاسيرغا اسير.(2)
□
هردن جيزيقدان چيخيريق. قودرت بونو بهيهنمير. [بونون قاپازینی سونرالار 1385ـ جی گونش ایلینین خرداد آییندا یئدیک.] آمما ميللتين بهيهنمهدييي شئيلر ده وار. آتالار سؤزونه يئر وئرميريك؛ غزلدن، جين دميردن قورخان كيمي، قورخوروق. گوناهلاريميز آنجاق بونلار دئييل. بيز هئچ بير ايدئولوژيك جيزگيلر آردينجا يورومهيي كوتلهميز اوچون يارارلي سانمیریق. بونا گؤره، توپلومون بوتون قاتلارينا سؤز دئمك، يازي يازماق ايمكاني قازانديرماق ايستهييريك. آنلاييريقكي، بو، بعضَن ضديتلي يازيلارين قزئتده گئتمهسينه گتيريب چيخارا بيلر. آمما آذربايجان توركجهسينده معلومات واسيطهلرينين قيتليغيندا، بو اَن منطقي يولدور. آيريآيري دوشونجهلي يازيچيلار و آيدينلاريميزا، منطق و اخلاق چرچيوهسينده، سؤز وئرمهمك اولماز.
□
گونه باخان دَنهسي، بیسکویت، رنگلي چاي، و من. قزئتين ايكينجي نؤمرهسيني حاضيرلاييريق. گئجهگوندوز فلورانین سسی گلیر. دئييرهم «فلورا كريم اووا، بيسكويت و چاي»ـ بونلار بيزي داها اؤلدورهجهك. يورولورام. بيرآن بوتون دونيادان آيريلير، گؤزومو اِكرانا زيللهييرهم. «ياشيل يولا» باخيرام. «فرانك دارابونت»ون(3) چكدييي «ياشيل يول» فيلمينه باخيرسان. سونرا دارابونت سني گوموش پردهده جانلانديرديغي ايپك دونياسينا آپارير. زندان داراقلاري آرخاسيندا كؤيرك بير اورك چيرپينير. داها دوشگون «ملودرام»دان خبر يوخسا دا، سن گؤز ياشلارينلا قهرماني مشايعت ائديرسن. اونونلا ياشيل استقامتده گئديرسن. دوغرودور، سينما ايله او قدهر ده ايلگيسي اولمايان آداملار، فيلمي تحريف ائتسهلر ده، سن حاديثهلرين اورتاسينا آتيليرسان. چونكي دارابونت، بير نئچه خيرداجا سئكانسلا، سني فيلمين بير پارچاسينا چئويرير. سون مقامدا فيلمين ياشيل روحو، سنين بوتون دامارلاريندا اسير. ديسكينيرسن. سانكي يوخودان آييلميش كيمي يئنه ده قزئتين گرگين رؤوياسينا قاييديرسان. بيز رؤيالاردا ياشاييريق. بوتون گئرچكليكلرين يالانا چالديغي آندا، رؤيالار اَن دوزگون گئرچكدير. بيز بوتون قاپيلارين باغلانديغيندا ايسه، اوميددن دانيشريق. قيناما بيزي. مگر ناسني سيمس دئمهميشديكي: «رؤيالاريني بوراخما. رؤيالارسيز اوميد ده يوخا چيخاجاق. و اوميد اولمايان يئرده حياتين مقصدي ايتهجك. ياشاييشين ايچيندن تلهسيك كئچمه، يوخسا اونودارسان هاردان باشلاديغيني، و هارا گئدهجهييني.» (4)
□
مكتوبلار گلنده روحوم يئلين قانادينا كؤكلهنهرك اوزاق كؤوشنلره اوچور. بوردا داها «كانت»دان «دريدا»دان خبر يوخدور. دووشان چوخدور. «تئودور دوبانويل» يازميشدير كي، بالاجا دووشانلار يام ياشيل تارلادا آتيليب دوشور. بيز نئجه شربتي باشيميزا چكيريكسه، اونلاردا دادلي شئهي ائلهجه ايچير. آغيمتيل، بوز، ساريشين، چيچك عطيرلي بو اويناق دجللر، باخيشلاري ايله سانكي دئييرلر:
«باخ، بيز قلمدن، كيتابدان خبرسيز كيچيك دووشانلاريق، دونيانين وار- دؤولتندن طبيعيتن بيزه باغيشلاديغي بيرجه نعمت يالنيز بير يونآياق قابيدير. نه داستايئوسكيني اوخوماقلا لووغالانيريق، نه ده پسيخولوگييا كوركونو اَينيميزه گئييريك. بيز كيچيك دووشانلاريق. آياق قابيميز يون دور. قولتوغوموزدا دفتريميز يوخ، هئچ نهيي قئيد ائتميريك. داها اورهييميز جناب كانت اوچون دؤيونمور. اونون چوروك ايدئآلي كؤنلوموزو اوخشامير.
ناغيل باز لافونتئن بارهده بيز باشقا فيكيردهييك. ديز چؤكوب اونا تاپيناريق اگر بيرده صؤحبت فلسفه بيجليييندن گئدهرسه. بيز سوكوتو اوستون ساناريق.
شوپنهايئر- بو اؤرسكورهكلي كوبود خستهيه رغمن ياشاماق، جيير دولوسو تميز هاوا اودماق بيزجه، داها شيريندير. يانيؤرهيه كؤلگه سالميش بو شام آغاجلاري دالداسيندا بيز كيچيك دووشانلار، قويروغوموز اوسته اوتورموشوق.»(5)
□
یازیلارین چتين اوخونوشوندان گيلئيلهنيرسيز. بيز بونونلا قيسمن ده اولسا، راضيلاشيريق. آمما بوردا اؤنملي بير مسئلهني آرايا قويماليييق. هر بير قزئت، اوخوجو كوتلهسيني معينلشديرمهلي اولسا دا، بيز بونو ائتمك ايستهميريك. ديليميزين اوخوجو دايرهسي گئنيش اولماديغيندان، بيز بوتون اوخوجو قاتلاريلا دانيشيغا گيريشمهليييك. بو، چتين بير ايش اولسا دا، هلهليك چؤزوم يولوموز قزئتي اوچ سويهده بوراخماق دير: الف- علمي و فلسفي يوكلو يازيلاري عمومیتله دوشونجه صحيفهلري باشليقلي آلتيندا درج ائديريك. بو يازيلار، آيريآيري علمي ساحهلرده تحصيل آلميش آز ساييلي آداملارلا قارشيليقلي علاقه يارادير، علمي ديلين يارانماسينا يول آچير. بيز ياخشي بيليريك كي، عادي اوخوجو بونلاري اوخوماقدا چتينليك چكهجك. آمما بوندان آرتيق بو ساحهني اونودورساق، ديليميزين علمي سويهسي داها دا اؤلهزييهجك. ب- قزئتين ايكينجي ساحهسي ادبيات، اينجهصنعت، تاريخ و ميللي منليييميزه عايد ديركي، بوردا گئدن يازيلارين ديلي اورتا سويهلي اوخوجولارا آنلاشيلمالي دير. ج- اوچونجو ساحه عموميتله قيسا خبرلر، رئپورتاژلار، ساتيرالار [طنزلر]، ديل بارهسينده يوموشاق موباحیثهلر، آبيدهلر، تاريخيميزي تانيتديرماق، و خيرداجا علمي و ادبي يازيلاري احتوا ائدير. بيز اوخوجولارين ايستك و تاپيشيريقلاريني نظره آلاراق، بو اوچونجو ساحهني گئتديكجه گئنيشلنديرهجهييك.
□
آمما من مين بير گئجهني دئييل، «اورحان ولي»ني سئويرم:
كيمسه دويمادان اؤلمهلييم
آغزيمين قيراغيندا
بير پارچا قان بولونمالي.
مني تانيمايانلار
«مطلق بيريني سئويردي» دئيهجكلر.
تانييانلارسا، «يازيق دئمهلي
چوخ سفالت چكدي؟»
آنجاق گئرچك سبب
بونلارين هئچ بيري دئييلدي. (6)
□
شعر قيراقدا قالسين، قزئتده گئدهن يازيلاردا، باش يازار اولاراق كسكين صورتده اَل گزديريرهم. بو، يازيچيلاريميزين آز عدهسيني اينجيك سالسا دا، اوخوجولاريميزين بؤيوك بؤلومونون سئوينجينه سبب اولموشدو. تانينميش آيدينلار و قلمداشلارلا ياناشي، يئني يازيچيلارا بؤيوك يئر آييرماق ايستهين بير قزئت، بوندان بويون قاچيرا بيلمز. آنجاق بو كسكين رئداكته، بعضن نثرلرين بيربيرينه اوخشارليغينا گتيريب چيخارا بيلر. بونا گؤره بعضي يازيلارين، اؤزهلليكله جانلي رئپورتاژلارين ديلينده كؤلكو دَييشيكليك آپارميرام. بير ده شعره توخونمورام.
□
شعره توخونمورام. فضوليني سئويرهم، فلكلري يانديران آهيني؛ نسيميني عصيانكار سؤزلريله، واقيفي، خورشيد بانو ناتواني، سيد عظيم شيروانيني، شهرياري بوتون نيسگيللريله. نييه سئومهييم كي، شاه اسماعيلين سؤزجوكلري يول يئرييير آخي. ايلهان بئرك دئميشكن: «سؤزجوكلر يئرلريندن اويناديليب، دونيا يولچولوغونا باشلاديقلاري زامان، ياريش آتلارينا چئوريليرلر. اونلار هر يئرين، قوخلاديقلاري هر شئيين يئيهسي اولورلار. سؤزجوكلر بو يولچولوغون سونوندا هم بؤيويورلر، هم ده زنگينلشيرلر.»(7) نه بيليم دونياني بلكه ده شاعير يارادير.
□
قزئتدن آيريلير، آراز قيراغينا قاييديرام. زنگيلانا باخيرام. چايير باسميش يوللارا؛ داملاري اوچوردولموش قاپيلارا؛ پنجرهلري تالانميش، كرپيجلري سوكوتا دالميش ائولره. اوچ ديغا بير شهري قورويور و گؤزهل سارای چايا آتيلير. اورهييمين سسيني دينلهييرهم:
تالانير قاپيلار، يانير تاوانلار
پوزولور سينيرلار، چؤكور اؤلكهلر
قاپينين آستاناسيندا
دايانان گؤزل
دالير گؤزلرينه،
گئدير كؤلگهلر.
اوچقون اوزهريندن يوللارا باخير
كسيرلر باشيني سؤزلرين اوسته
يوللارا سريلير
ياغيشين ايزي
بير غريب دايانير
ايزلرين اوسته.
آه زامان دير اوتوران
طاقچادا ديمديك
توز باسميش فانارلار سئوميرلر اونو
جالانير تاوانا
كورون ايشيقلار
وورنوخوب آرخايا باخاندا گؤزلر
اؤرومچك تورودور
دولام، دولاشيق،
هؤرولور بئينيمه، قانيما هر آن
آليشيب ياناندا ديليمده سؤزلر.
بير غريب دايانير ايزلرين اوسته
فيرلانير باشينا،
يوللار ياماجلار
ياماجا سارماشان
قيرميزي گوللر
گيجگاها ديرهنن گولـلهيه بنزهر.
________________________________
1- هايكو Haiku ژاپون شعرينين 5-7-5 هيجالي اسكيدن قالما فورماسي دير.
2- گاردين قزئتي Gardian و پنگوئن Penguin ياييم ائوي بيرليكده «هايكو» Haiku ياريشي كئچيرميش، گوندهليك خبرلرين باشليقلاريندان قوراشديريلميش اَن ياخشي هايكو گؤندهرن اوخوجولاري موكافاتلانديرميشلار. بو شعر، او ياريشدا سئچيلميش اثرلردندير.
3-فرانك دارا بونت-ون Frank Darabont چكديييي ياشيل استقامت The Green Mile باشليقلي فيلمينه اشارهدير.
4. Nancye Sims:
Don,t sismiss your dreams.
To be Without dreams is to be without hope,
To be without hop is to be without purpose.
Don,t run through life so fast
That you forget not only where you,ve been
But also where your going.
5- تئودور دو بانويل
6. Orhan Veli , Butun Serler, (Istanbul, Adam Yayincilik ve Matbaacilik, 2002) s. 185
7. Ilhan Berk, Logos, ( İstanbul, YKY Yayim Evi,1996)
8- رحمتليك حميد نطقينين حاضيرلاديغي آذربايجان توركجهسينين اورتوگرافي كيتابچاسينا اشارهدير. نطقي «قلاوووز» سؤزونو مولانا جلالالدين رومينين اثرلريندن گؤتورهرك اونو فارسجا «راهنما» آنلاميندا ايشلتميشدير. سون واختلار ديل توپلانتيلاريندا، املا بارهسينده داها گئنيش راضيليقلار الده اولونموشدور.
یارپاق، 1384