نئجه یازاق: “اونا دوشونمک” یوخسا “اونو دوشونمک” | ایواز طاها

بو جومله‌لرین هانسی دوزگون‌دور: «​اونا دوشونورم.» یوخسا «اونو دوشونورم.»

“دوشونمک” سؤزو گونئیده بعضن یانلیش جومله قورولوشوندا ایشله‌نیر.  بو فعلی ایسم، هم آذربایجان تورکجه‌سینده (ایضاحلی لوغت)، هم ده ایستانبول تورکجه‌سینده (تورکجه سؤزلوک) ایکینجی واریانتا اویغون اولاراق ایشلنمیشدیر: «اونو دوشونورم.»

ـــ​ فهله و ضیالی‌لاریمیز آنجاق جبهه‌نی دوشونورلر. (م. ایبراهیموو)

ـــ ایندی کامال نه ائده‌جه‌یینی دئییل، نئجه ائده‌جه‌یینی دوشونور. (م. رضا قولوزاده)

 

Ezberi düşünmekten, söylediklerimizin anlamını düşünmezdik. /Ç. Altan

Benim kayısılara müşteri çıkmam ihtimalını düşünmüşdü. /R.N. Güntekin

منجه آرتیق چیخاریما [استدلالا] گره‌ک یوخدور. چونکو دیلین بیر چوخ اینجه‌لیک‌لرینی هانسیسا قورال‌لارا دایاناراق دئییل، ائشیتمک‌له اؤیرنمک اولار. بونا باخمایاراق، “دوشونجه‌”نین ماهیتینه اؤتری بیر باخیش، دوزگون واریانتی داها دا گوجلندیره بیلر.

“دوشونجه‌” سؤزونون یانلیش قوللانیشی چوخ گومان کی، تفککور سؤزونون دیله نئجه سوخولماسیندان ائتکیلنمییشدی: «بو سؤزه فیکیرلشیرم.» لاکین دوشونجه‌ده التفاتی بیر حیثیت وار. هر دوشونجه بیر شئیین دوشونجه‌سی یا دا بیر شئیین دوشونولمه‌سی‌دیر. یعنی، اورتادا دوشونولن بیر نسنه اولمالی‌دیر. ایستر پارمئنیدئس‌ین، ایسترسه ده هوسئرل‌ین نظرینجه، دوشونمک همیشه هانسی‌سا نسنه‌نین باره‌سینده فیکیرلشمکدیر. بس بو گئدیشده اؤزنه-نسنه [عاقل و معقول] ایلگیسی نئجه بیر ماهیت داشیییر؟ دوشونجه گئدیشینده اؤزنه-نسنه آراسیندا ایکیلیک یوخدور. ابن سینایا گؤره، کیمسه نه‌سه درک ائدرکن بیر شئی آنلادیغینی گؤرور. بو آنلاییش سوره‌سینده او، اؤزونو ده آنلادیغینی حیس ائدیر. (اشارات ۱۹-جو نمط) “اونو دوشونمک” جومله‌سینده نسنه‌نی آلقی یئته‌‌نه‌یی‌نین باغیرینا باسماق کیمی بیر آنلام یاتیر، آمما “اونا دوشونمک”ده دوشونن‌له دوشونولن آراسیندا اوچوروم قالیر. “اونا دوشونورم” من بوردا، او دا اوردا. بو ایسه “دوشونجه” آنلامی ایله اویوشمور.

سون مقامدا بیز ساده بیر آرگومئنته سیغینمالیییق. “دوشونمک” یازیلی اؤرنک‌لرده “اونا دوشونمک” کیمی یوخ، “اونو دوشونمک” کیمی گئدیب.

نئجه یازاق: یازی‌لارینیزی گؤزللشدیرمکدن قورخمایین! | ایواز طاها

ساده یول‌لارلا یازینیزی گؤزللشدیره بیلرسینیز. بو یول‌لارین بیری دورغو ایشاره‌لرینه [سجاوندی علامت‌لره] رعایت ائتمک‌دیر. مقصدیم ویرگول، نؤقطه، نؤقطه‌ویرگول، سورو ایشاره‌سی و دیرناق‌آراسی کیمی علامت‌لری یئرلی یئرینده ایشلتمک‌دیر. آنجاق منیم آماجیم بوندان دا ساده‌دیر.

* «نؤقطه، ویرگول» کیمی دورغو ایشاره‌لرینی اؤزوندن قاباقکی سؤجوزیه یاخین یازین، اونلاردان سونراکی سؤزو فاصیله‌لی یازین.
ــ بئله یازمایاق: یاشار ، فولیا وسارا گلدیلر . (ویرگول و نؤقطه اؤزوندن قاباقکی سؤزدن آرالی یازیلیبلار. “و” حرفی یانلیشجا اؤزوندن سونراکی سؤزه یاخین یازیلیب.)
ــ بئله یازاق: یاشار، فولیا و سارا گلدیلر.
بئله اولمادیقدا هم یازینیز قارماقاریشیق آلیناجاق، هم ده بعضن نؤقطه‌لر سطیرین سونوندان او بیر سطیرین باشلانغیجینا سوروشه‌جک.

* أک‌لری [پسوندلری] کؤک‌لره بیتیشیک و یا یاخین یازین. «سئچه نک لر [گزینه‌لر، آلتئرناتیولر]» کیمی بیر سؤجویون بؤلوم‌لری بیرـ‌بیرینه یاخین یازیلمالی‌دیر: سئچه‌نک‌لر. بئله‌جه یازماق اوچون آشاغیداکی گؤستریش‌لری گئرچکلشدیرین:
ویندوزلاردا ساده بیر سئچه‌نک ده وار. عینی سؤزون بیرینجی بؤلومونو یازدیقدان سونرا Ctrl و Shift دویمه‌لرینه باسیب ساخلاین. داها سونرا 2 دویمه‌سینه باسیب یازینیزی ییغماغی داوام ائتدیرین.
اؤنجه‌دن یازیلمیش یازی‌لارینیزدا دوزه‌لیش آپارماق اوچون یوخاریداکی ایشی گؤرون و سؤجویون بؤلوم‌لری آراسینداکی فاصیله‌نی Delete دویمه‌سیله سیلین.

*بو علامت‌لر ایکی یاندان سؤزه یاخین یازیلمالی‌دیر: ()، []، «»، {}.
بئله یازمایاق: ( اؤزنه )، [ نسنه]، «اوسسال »، { ۲ }.
بئله یازاق: (اؤزنه)، [نسنه]، «اوسسال»، {۲}.

* یانلیش یازیلیش: اونلارین چوره ک لری بولدو.اونلار« من »دئییللر ،منده «اونلار » دئییلم .
دوزگون یازیلیش: اونلارین چؤره‌ک‌لری بولدو. اونلار «من» دئییل‌لر، من ده «اونلار» دئییلم.

اؤزنه [سوژه] / نسنه [اوْبژه]

بيليمين باشليجا اؤزه­‌للييي «عينيت»­دير. بو نه دئمک­دير؟

انگليسجه ojectivity دئييلن بير سؤز وار. بونا رسمي ديلده   «اوْبيئکتيوليک» دئييلير، فارسجادا ايسه «عينيت». هر کس بللي مئتودلا بير مسئله­ني چؤزمک ايسته­يرکن، باشقا انسان‌لارين چاتديغي نتيجه­يه چاتيرسا عينيته قوْووشموش اوْلور. آيري‌آيري يئرلرده، هانسي زاماندا اوْلورسا اوْلسون، کيمسه سويون نئچه درجه­ده قايناديغيني يوْخلاماق ايسته­سه، «يوٍز» درجه ايله قارشيلاشاجاق. بو «عينيت» دئمک­دير. عينيت اصطلاحي‌نين قارشي­سيندا «ذهنيت»subjectivity  اصطلاحي واردير. آذربايجان جمهوريتينده بونون قارشيليغي اوْلاراق، روسجادان گلمه «سوبيئکتيوليک» دئييميندن فايدالانيرلار. بو ايکي دئييمين کؤکوٍ «سوبيئکت/اوْبيئکت» و يا «ذهن/عين»ـه گئديب چيخير.

 حرفي آنلامدا obyekt «شئي، عين» دئمک­دير، subyekt ايسه «ذهن». فلسفي متن­‌لرده سوژه­‌نين باشليجا آنلامي «تانييان فاعل»­دير، اوْبژه­‌نين آنلامي ايسه «تانينان شئي، ذهنين ديشيندا­کي اشيالار»دير. داها ساده دئسک، دنياني اوْبژه کيمي نظره آلماق اوْلار، انسانين ذهنيني ايسه سوژه کيمي.

غرب دوٍشونجه­سينده بو ايکي دئييمين باشليجا اؤنمي واردير. بيز ديليميزده اوْنلارين دقيق قارشيليغي اوْلاراق بللي بير دئييمدن يارارلانماقدا چتين­ليک چکيريک. بو چتين­ليک اوْرادان ايره‌لي گلير کي، غربين سيناديغي انسان­ـ­طبيعت قارشي دورماسي، يا دا انسان‌ـ‌چئوره ايکي­لييي هئچ­واخت بيزده باش وئرمه‌­ميشدير. ايييرمينجي يوٍزايللييين اوْرتالاريندا گؤروٍن شهريارلا هايدگرين دانيشيق چالاري نه قده‌­ر بيربيريندن سئچيلير. شهريار هله ده طبيعتين قوجاغيندا ياتماق ايسته­يير، طبيعت ايسه اوْنون بئينينده. آمما هايدگر اوٍچون انسان اوْ قده­ر چئوره­دن اوزاقلاشيب کي، طبيعت انسانين مداخله آراجينا چئوريليب، انسان ايسه تئکنولوژي­نين توتالغاسينا [ابزارينا]. بونون اوٍچون، بيز هله ده سوژه/اوْبژه ايکي­لييي­نين چاغيني ياشاماديغيميزدان اوْنلارين ديليميزده قارشيليغي اوْلماييب.

بوٍتون بونلارا باخماياراق هله­‌ليک توٍرک­لرين قوْندارديغي ايکي تئرميني به­‌يه‌­نيريک: «سوژه‌­نين» يئرينه اؤزنه öznə، «اوْبژه‌نين» يئرينه ايسه نسنه nəsnə اصطلاحيني.

اؤزنه، بيلينجي [شعورو]، دويومو و خيال گوٍجو اوْلان وارليغا دئييلير. بعضي فيلوسوف­‌لارا گؤره، اؤزنه ديش دونيايا ضد اوْلان فرددير. (اؤزنه، ديلچي­ليک باخيميندان آنادوْلو توٍرکجه‌­سينده «فاعل» سؤزونون قارشيليغي کيمي ده ايشله­نير.)

آغيرليغي، حجمي، بوْياسي و ماده‌­سي اوْلان هر توٍرلو جانسيز وارليق نسنه‌­دير. نسنه همان شئي­‌دير. هابئله، نسنه اؤزنه‌­نين ديشيندا قالان هر موضوع و فردين انساني گؤروشوندن باغيمسيز اوْلان وارليق­دير. (نسنه ديلچي­ليکده «تمامليق» [مفعول] دئمک­دير.)

٭ “بيليم” اصطلاحيني تجربي علمين، يعني science سؤزوٍنون قارشيليغي کيمي ايشله‌دير‌م.

____________

بو “باش سؤز” [مدخل] بوندان اؤنجه “نئجه یازاق” کیتابیمدا گئتمیشدیر.

ایواز طاها