بیر فاغیر اورحان ولییَم
ولینین اوغلویام
تاریفسیز کدهرلر ایچینده
40 -جي ميلادي ايل‌لرده «غريب» باشلیقلی كيتابین ایشیق اوزو گؤرمه‌سی، تورك شعري‌نين دؤنوش نؤقطه‌سينه چئوريلدي. کیتابدا داها چوخ اورحان ولینین آدی سسلنسه ده، «بیرینجی یئنی» کیمی تانینان آخین، یالنیز اونون آدی ایله باغلی دئییلدی. اوردا «ملیح جئودت آندای» و «اوکتای ریفات» دا واریدی. بو اوچ شاعیر شعرلرینی «غریب» باشلیقلی بیر کیتابدا یایدیقلارینا گؤره، «غریبچی‌لر» آدی ایله ده تانینیرلار.
بو آخین شعری آیدین‌لارین جایناغیندان قوپاریب کوتله آراسینا آپارماق ایسته‌ییردی. باشدا اورحان ولی اولماقلا بو اوچ شاعیر، طنطنه‌لی دوشونجه‌لردن چکینه‌رک شعرلرینده ساده شئی‌لردن، دانیشیردیلار، گونده‌لیک مؤوضوع‌لاردان سؤز آچیردیلار. اونلار قافیه و اؤلچویه قارشی چیخیر، آغ شعری ساوورنوردولار. بو اوچلوک سونرالار داغیلسا دا غریب آخینی تورک شعرینده بؤیوک ایز قویدو.
بوردا اورحان ولینین قلمي ايله يازيلميش «غریب اوچون» باشلیقلی یازینی تقديم ائديريم:
غریب
چتين‌ليك‌لره، تك باشينا دا اولسا، قارشي دايانان انسان، گوجلو انسان اولمالي‌‌دير. من بونو يالنيز چوخ‌واخت اوميدسيزليك ايچينده اولدوغومو دويدوغوم آن‌لاردا داها ياخشي آنلاديم. بونونلا برابر، ايل‌لر بويو، چوخ زامان‌لار او قده‌ر يالنيز قالديم كي، بو دوروما آليشير،ـ حتتا گوجلو اولماغين غرورونو دويا بيلمك اوچون زامان زامان يالنيزليغي آراديم. بو آن غرور دئيه آدلانديرديغيم بو حيس، باشلانغيجدا بير آوونما يولو ايدي. حيات‌لاريني منيم كيمي اضطيرابلا دولو اولدوغونو سانان‌لار، بونا بنزه‌ر بير سورو آوونما يول‌لاري آختاريب تاپميشلار. بو كيمي چاره يول‌لاري، او يالنيز قالميش انسان‌لارين، يالنيزليق آن‌لارينداكي آرخاداش‌لاري‌دير. حياتين قارشي‌سيندا، حتتا اونون آرديجا اؤلومون قارشي‌سيندا، آنجاق بو آرخاداش‌لارين يارديمي ايله دايانا بيليريك. منيم يوخاريدا بحث ائتديييم غرورا بنزَ‌ر، بير نئچه آرخاداشيم داها وار. واخت اولسايدي اونلار حاققيندا سيزينله دانيشارديم. نه ياخشي اولاردي! آمما، غريب اوچون يازاجاغيم بير يازيدا دردلريمي سيزينله پايلاشيرسام، بلكه ده اليمدن اينجييرسينيز. اونون اوچون، سيزه ايندي‌ليك، بونلارين يالنيز بيريندن سؤز آچيرام. ايندي‌يه‌دك «ائتديك‌لريمدن پئشمان اولماياجاغام.» – دئيه، اؤزونوزه وعده وئرميش‌سينيزمي؟ من وئرميشم. چوخ دا فايداسيني گؤردوم. بوندان چوخ زامان اؤنجه اؤزومه سؤز وئرميش اولماسايديم، حوزونلو گون‌لريمين سايي، سؤزسوز، داها آرتيق اولاردي. بو آرادا 1941- جي ايلده «غريب آدلي بير كيتاب نشر ائتديرميشم»- دئيه، تأسف حيسسي كئچيريرديم، هله اونون يئني‌دن باسيلماسينا هئچ راضيلاشا بيلميرديم. «غريب» يئني‌دن ياييليركن، «قوی من اؤزومو سیندیریم» دئميشم كيمي بير حيسس وار. شعرده‌كي غريب آنلاييشي اوزه‌رينده، بوگون بير يازي يازماق ايسترسم، هر حالدا عئيني شئي‌لري يازمارام. آمما بوندان دولايي كيم مني حاق‌سيز بولا بيلر؟ اونلاري بئش ايل اؤنجه يازميشديم. بئش ايل سونرا دا عئيني شئي‌لري سؤيله‌يه‌جك اولسام، داها نييه ياشاييرام؟ او گوندن اؤلسه‌يديم اولمازمي‌دي؟ 1941- جي ايلده سؤيله‌ديك‌لريم، 1616-جي ايلده 52 ياشيندا ايكن اؤلن شئكسپيرين Shakespeare، 377 ياشيندا سؤيله‌مه‌سي گره‌كن سؤزلردي. عئيني شكيلده، بوندان يوز ايل سونرا ياشاياجاق شاعيرين سؤزلري ده منيم يوز اوتوز بير ياشيندا دوشونه‌جه‌ييم شئي‌لري آنلاتمالي‌دير.
بير اولوشماق، و اؤزوموزه گليش دؤنمينده‌ييك. ديليميزين گوندن گونه بئله، نه قده‌ر دييشدييني قبول ائتميرسينيزسه، منيم بير بو يازيما، بير ده او زامان نشر ائتديرديييم «غريب»ـه باخين. اونون فرقلي‌ليیینین [مسئولیتینی تکجه منیم] چييين‌لريمه يوكله‌مه‌يين. باشقا يازيچي‌لارين يازي‌لاريني دا عئيني سيناقدان كئچيرين، ايشين داها دييشن، داها ايره‌لي‌يه، داها گؤزه‌للشمه‌يه ساري گئده‌ن بير جمعيتين ايشي اولدوغونو آنلاياجاق‌سينيز. بو گئديش‌له آياقلاشماميش انسان‌لارلا دا قارشيلاشاجاغينيز قبول. آمما هر ايره‌لي‌يه گئديشده، بير سورو تؤكونتولر، بير سورو خيرداليق‌لار الدن وئرميريك‌مي؟ حتتا، چوخ كره، او تؤكونتولر آياق‌لاريميزا دولاشيب، بيزيم ده يولوموزدا يورومه‌ميزه انگل اولمورلارمي؟ يازديقجا آنلاييرام كي، «غريب»ين مودافيعه‌سينه قالخميش كيمي بير حيسيم وار. «غريب»ی كيمسه‌يه قارشي دئييل، اؤزومه قارشي مودافيعه ائتمك ايسته‌ييرم. بونون، يانيؤره‌مي سايماديغيمدان ايره‌لي گلديييني سانمايين. «غريب»ي باشقالاريندان اؤنجه اؤزومه قارشي مودافيعه ائتمك ايسته‌ييم، اونداكي چاتيشمامازليق‌لاري، باشقالاريندان آرتيق، اؤزوم آنلاديغيم اوچون‌دور. «مندن باشقا بيلن يوخدور» دئميش كيمي ده اولمامالي‌يام. آنجاق بيرجه تنقيدي خاطيرلاييرام. او تنقيدي يازان جناب، فيكيرلرينه گئرچكدن ايناديغيم بير دوستومدو. جمعييته باغلي بير صنعتين، فردين روحي حياتيله ايلگي‌لنمه‌يه‌جه‌ييني سؤيله‌ييردي. من فردين روحي حياتي‌نين توپلومدان بوسبوتون آيري حاديثه اولدوغونو ايره‌لي سورمه‌ميشديم، يوخسا او دوستوم‌مو ايشي بئله باشا دوشموشدو؟ بئله ائتمه‌مه‌لي‌دير. چونكي ضديتلي نظريه‌لرين منيم قده‌ر اوزلاشديريجي [تفاهم‌گرا] اولمايان طرفدارلاري بئله، يئري گلديكده، اؤز فيكيرلريني قارشي طرفين ادعالالاريلا تاماملاييرلار. اؤرنه‌يين، هئچ بير «فرويد»چو يوخدور كي بيلينج‌آلتي [تحتالادراک] يؤنه‌ليش‌لرين جمعيت‌لر طرفيندن يؤنلديييني، و دولايي‌سيلا بيلينج‌آلتي آدلانديرديغيميز عالمين مئيدانا گلمه‌سينده توپلومون بؤيوك بير پايي اولدوغونو قبول ائتمه‌سين. او زامان سؤيله‌مه‌سم ده ايندي سؤيله‌ييرم كي، بيلينج‌آلتيني بير وارليق دئييل، بير فيكرين ايضاحي اوچون ايره‌لي سورولموش بير آنلاييش كيمي قبول ائديرم. بير عده انسان‌لارين تانريني قبول ائتديك‌لري كيمي.
بو بحثي درين‌لشديرمك ايسترديم. آمما سؤيله‌يه‌جه‌ييم سؤزلرين عاليمانه اولماسيندان قورخورام. شعر حاققيندا عاليمانه اولمادان سؤيله‌نه بيله‌جك سؤزلر واردير. آنجاق «غريب»ي يازديغيم زامان، غريبلييين هاردان گلديييني داها چوخ دوشونموش، شعرين دَيَرلري اوزه‌رينده او قده‌ر دايانماميشديم. باخماياراق كي، او ديرلري، او چاغ‌لار، بوتونلوك‌له آنلاماقدا چتين‌ليك چكيرديم. آمما بوگون ائله دئييل. شعر اوزه‌رينده هم تجروبه‌م آرتميش، هم ده بيليييم. بونونلا برابر، او تجروبه‌لري، او بيلگي‌لري آچيقلاماق، ايندي، او گونكوندن داها چتين گؤرونور. داها دوغروسو، آچيقلاماسيندان داها آرتيق، آنلاشيلاجاغي‌نين داها چتين اولاجاغيني گومان ائديرم. ياخشي، بئله اولماسا دا، سؤيله‌جه‌ييم سؤزلرين نه‌يه ياراياجاغيني بيلميرم. فيكير تاريخي، بير فيكير فيريلداقليغيندان باشقا بير شئي دئييل‌دي. بو گونه گله‌نه قده‌ر، بير سورو شئي‌لر سؤيله‌نميش. آمما، گئرچك اولاراق نه سؤيله‌نميش؟ بير زامان آرخاداش‌لاريمين بيری «صنعت ساحه‌سينده، عكسيني اثبات ائده بيلمه‌يه‌جه‌ييم بير مسئله يوخدور» دئميشدي. عكسي اثبات ائديلمه‌يه‌جك مسئله يوخدور دئمك، اثبات ائديله‌جك مسئله يوخدور دئمك‌دير. نه قده‌ر كي، اثبات ائديله‌جك مسئله يوخدور، نه دئيه دوشونور، نه دئيه دانيشير، و نه دئيه يازيريق؟ صنعت‌دن سؤز آچماق دا، صنعت‌له اوغراشماق كيمي، قاچيلماز، ساغالماز بير خسته‌ليك مي يوخسا؟
استانبول، نيسان 1945
اورهان ولي كانيك‌دان ايكي شعر
آسفالت باره‌ده شعر
نه قده‌ر گؤزه‌ل‌دير:
يولون اوستونده‌كي بينا
ييخيلديغي زامان
بيلينمه‌ين بير اوفوقو گؤرمك
سكي‌لرين قيراغيندا دوزولوب
باجاسي اولان سيلندرين
يورويوشونو سئير ائده‌ن
اوشاق‌لارا قيسقانيرام
اونون سسي
بير آرخاداشيما
دنيزدن كئچن
موتورلو قاييق‌لاري آنلادير
قوم‌لارا باخيب
پارلاق بير آسفالتي دوشونمك
عجبا
شاعير‌لره‌مي مخصوص‌دور؟
بازار آخشاملاري
ايندي پالپالتاريم ياخشي دئييل، آمما
بورج‌لاريمي اؤده‌‌يه‌ندن سونرا
چوخ گومان كي،
بير دست يئني پالتاريم اولاجاق
و احتيمال سن
يئنه مني سئومه‌يه‌جك‌سن.
بونونلا بئله، بازار آخشاملاري
سيزين محله‌دن كئچركن،
ياخشي گئيينميش اولاراق
ظن ائديرسن كي، من ده سنه
اينديكي قده‌ر قيمت وئره‌جه‌يم؟
یارپاق، 1384