Structuralism, Yapısöküm
هانسیسا فئنومئنين يالنيز تاريخيني ايزلهمکله اونون نئجه ايشله‌‌مه‌‌سيني قاورايا بيلمه‌‌ريک. هر بير توپلومو اونون تاريخيني ايزلهمکله دئييل، چئشيدلي بؤلوم‌‌لري‌‌نين بيربيرلريله ايلگيسيني آراشديرماق‌‌لا تانيماق اولار. اؤرنهيين ديلين باشليجا ايشله‌‌يي اينسانلارين قارشيليقلي ايلگي قورماسينا شرايط ياراتماقدير. بو فئنومئنين ماهييتيني تکجه اونون تاريخيني آختارماق‌لا اؤيرنمک اولماز. هابئله، ديل ساحه‌‌سينده فردي داورانيش‌‌لارين يارديمي ايله، ديلي تانيماق اولماز. بيز آنجاق ديلي بير بوتؤولوک کيمي نظره آلديقدا بو مقصده يئتيشه بيله‌‌ريک. دئمک، ديل يا هر هانسي متنين منطيقي قورولوشو اولمالي‌‌دير. سؤزجوک‌لر هئچ بير گراماتيکايا بويون أيمه‌دن يان‌‌يانا اوتورسالار، هئچ بير آنلامي باشقالارينا چاتديرا بيلمه‌‌يه‌‌جک‌لر. شعر و يا اؤيکو بللي قايدا، و معين ائستئتيک قورولوشا سؤيکنمه‌دن يازيلا بيلمز. بيز هئچ بير شعري بيربيرلريله ايلگيسي اولمايان سؤزجوک‌لر توپولوسو کيمي نظرده توتموروق. اونو بير بوتؤولوک کيمي گؤز اؤنونه آلاراق لذذتيني داديريق. قورولوشچولوق بو آنلاشيق‌‌لي و دانيلماز داياناجاقدان باشلانير.
داها ساده بير اؤرنک «اويون»دور. هر بير اويونون اؤزولونده دايانان بير قورولوش وار. معين گئنيشليکده مئيدان، قاپي، توپ، بللي سايدا اويونچولار، و قايدالار اولمادان فوتبال اويناماق اولماز. شاهمات اويونو داها ياخشي اؤرنک‌دير. صحيفه، فيگورلار، و قايدالار اولمادان اويونون آنلامي اولماياجاق. شاهمات اوينايان آدام اويونون تانريسي دئييل، اونون بير بؤلومودور. او اویونون قورلوشونا تابع‌دیر. يازيچي دا يازي‌‌نين بير بؤلومودور. او، بير تانريجيق کيمي يازي‌‌لاريندا سؤزجوک‌‌لري ديريلتمير، اونلارا ايسته‌‌دييي آنلامي باغيشلامير، بير فهله کيمي مؤوجود سؤزلري بللي قايدالار ايشيغيندا بيربيرينه جالايير.
ژان پياژه[1] قورولوش دئيه‌نده بونلاري نظره آلير: قورولوش ائله بير بوتؤولوکدور کي، اونون بؤلمهلري آراسيندا باغليليق و اويغونلوق وار. بير قورولوشون داخيلي عوٍنصورلرينين باغيمسيز ياشامي يوخدور. او جزءلر، بللي بير سيستئم ايچينده يئني ايشلک قازانيرلار. بو ايشلکلر، قورولوشون اؤلچولريني معينلشديرن قايدالارا سؤيکهنير. اوٍسته‌ليک، قورولوش ديناميک بير وارليقدير. قورولوشون اؤلچولريني يارادان قانونلار، بير دفعهليک دئييل، سوٍرهک‌لي اولاراق اونو فورمالاشديريرلار. قورولوشون گليشمهسي بو فورمادان او فورمايا دوٍشمکدير. بير قورولوشون اؤلچوسوندن او بيري اؤلچويه وارماقدير.
قورولوشون دَييشيکلييه اوغراماسيندا، خاريجي عاميللرين آپاريجي رولو يوخدور، بونلار فرعي دوٍرتولر [انگيزه] ساييليرلار. فردينان دو سؤسوردان Ferdinand de Saussure آدي ايله باغلي اولان قورولوشچولوق سوسيولوگييادان توتموش پسيخولوگييايا قدهر، روماندان توتموش شعره قدهر، بوتون بيليم و اينجه‌صنعت ساحهلرينه درين ائتکي بوراخدي. فرويد، بديعي اثري ياراديجي‌نين شخصي تجروبه‌لري ايشيغيندا سؤکمک‌له، ياراديجيليغين ماهييتينه وارماغا سيچان‌يولو آختاريردي، چونکي اونون سؤزويله دئسک، شاعيرين شخصي دورومو و روحي دويون‌لري، مضمون‌لارين و بيچيم‌لرين سئچيلمه‌سينده درين رول اوينايير.
سؤسورون تأثيري ايله بو ياناشما طرزي آرخا پلانا کئچدي. ايندي اثر، ياراديجيسيندان تام تجريد اولونموش دورومدا اينجه‌لندي. سؤسورا گؤره، ديل قارشيليقلي ايلگيده اولان دَيرلردن اولوشان فورمال سيستئمدير. بوردا اوتوماتيک بير سيستئمين بؤلوملري، قارشيليقلي ايشلهيهرک، متشکل و يؤندم‌لي بير بوتؤولوک ياراديرلار. سؤزجويون آنلامينين بير بؤلومو، و يا سؤسورون ايم [نشانه] sign آدلانديرديغي نسنه، باشقا سؤزجوک‌لردن سئچيلديکلري ايله معينلشيرلر. ديلين عوٍنصوٍرلرينين هئچ بير ذاتي اؤزهللييي يوخدور کي، اونونلا سئچيلسين، بلکه تکجه اوبيري عوٍنصورلرله فرق‌لي اولدوغو اساسيندا تعريفلهنير. اؤرنهيين، «تانينان» سؤزو اولماسا «تانييان» سؤزو ده اولماياجاق. «1» و «3» رقم‌لري اولمادان «2» رقمي آنلامسيزدير. بونون عکسي ده دوغرودور. بو باخيشين دهشتلي سونوج‌لاري واريدي: بيرينجيسي، سؤزجوک‌لرين تکليکده آنلامي يوخدورلار، بيربيريله ايلگي‌لي اولدوقدا آنلام قازانيرلار. ديل بير بوتؤولوکدور، بير قورولوشدور، متن ده بئله‌دير. ايکينجيسي، سؤزله آنلامين ايلگيسي ذاتي دئييل. بيز بو قرارا گليريک کي، بونا گؤيرچين دئيهک، اونا آلما. آلما سؤزونون يئمهلي بير مئيوه ايله هئچ بير گئرچک ايلگيسي يوخدور.
بونون داواميندا لئوي استروس گومان ائديردي کي، ميفلر [اسطورهلر] بير قورولوش اؤزولونون و يا اورتاق بير اؤلچونون اؤرنک‌لريديرلر. اونون فيکرينجه، بو کشفلره داياناراق، اينسانلارين ذهني‌نين نئجه ايشلهديييني آنلاماق اولار. قورولوشچولوق هر بير بديعي اثر و ايجتيماعي فئنومئني اونون قورولوش اؤزولونه باغلايير. بونون آنلامي بودور: بديعي اثرين يارادانلاري و يا اونون قايناقلاري آراشديرما سوٍره‌‌‌‌‌‌‌جينده اونودولماليدير. بو ايسه يازارين اؤلومو دئمک‌دير. قورولوشچولوغون چؤکمه‌سي ده ائله محض بوردان باشلاندي.
قورولوشچولار اينسان‌لاري اؤز فيکيرلري‌نين اويونجاغي کيمي تانيييرلار. اونلارين داورانيش‌لاري سئچيم و توتوم اساسيندا باش وئرمير، دوشونجه اؤزولونده دايانان قورولوشدان قايناقلانير. بعضي قورولوشچولار داها آشيري چالارلا دانيشيرلار: اينسانلار دانيشمير، ديلين اؤزولونده دوران قورولوش اونلاري دانيشديرير؛ اونلار کيتاب اوخومورلار، کيتاب‌لار اونلاري اوخويور؛ اونلار توپلومو ياراتمير، توپلوم اونلاري يارادير. اونلار دئييرلر کي، دونيانين قورولوشو واردير، بيزيم ذهنيميز ده جاهانين بير بؤلومو اولدوغو اوچون جاهانا بنزه‌ر قورولوش يارادير. اونلار اونودورلار کي، کايناتدا بيزيم ايسته‌ديييميز منطيقي‌ليک يوخدور. بيز وارليغي تانيياق دئيه يالنيز ائله بير قورولوشو فرض ائديريک، يا دا اونا يوٍک‌له‌ييريک. قورولوشچولار هر بير متنده ايسته‌ديک‌لري قورولوشو آختارماق‌لا اونو متنه سيريييرلار. دئمک اولار يوخلانماميش بير فرضيه‌ني [هيپوتئزي] تجروبه‌نين سيناق داشينا چئويريرلر.
اؤزنه اؤلورسه قورولوشو کيم يارادير، کيم دَييشديرير؟
قورولوشچولوقدا چيخيلماز يول «دييشمه» مسئله‌سي‌دير. قورولوش اؤزونلوٍکده دورغون static فئنومئن‌دير. قورولوشلار نئجه دييشير، کيم اونلاري دييشديرير؟ بو، اؤنمسيز سورغو دئييل‌دير. قورولوشچولوغو يئره چالان عاميل بيرباشا بو سورغونون جاوابي ايله باغلي ايدي. اؤزنه‌نين اؤلومو قورولوشچولارين باشليجا شعاري اولدوغو کيمي، اونلارين ضعيف نؤقطه‌سي‌دير. فاعيلين قورولوشدان يوخا چيخماسي، قورولوشچولوق مکتبي‌نين چاتيشمامازليق‌لاريندان بيريدير. حالبوکي، اينسان تاريخيني قورولوشلار ياراتمير، اينسانلار يارادير؛ باخماياراق کي، اينسانين عمللري ده هانسيسا قورولوشا سؤيکهننده آنلام قازانير. لوسين گلدمن دئيير: «1968ده بير اؤيرنجي سوربون بيليميوردو صينيف‌لري‌نين بيرينده قاراتاختايا يازير: قورولوشلار کوچه‌لره تؤکولوشه بيلمزلر.»
بو ايشي اؤزنه‌لر ياخشي باجاريرلار.
__________
[1] Jean Piaget (1896ـ 1980)
ایواز طاها