سونرا اوْ زامان يئر ديللندي؛
و اینسان، يورغون، يالغيز، دالغين،
هانسي‌سا داشين اوستونده اوتورموشدو
اؤز ايشـ گوجوندون كورپئشمان.
و ديله گلميش يئر،
اونونلا بئله دانيشيردي:
چؤره‌ك وئرديم سنه من؛
قويون‌لارينا، اينك‌لرينه آلاغ؛
و چؤره‌يينه قاتيق ائده‌جه‌يين گؤيرتي‌نين كؤيره‌ك يارپاق‌لاريني.
اینسان: بيليرمــ دئدي.
سونرا یئر سؤیله‌دي:
چئشيدلي سس‌لرله سؤيله‌ديم سؤزومو سنه من:
كولك‌له،
بولاق‌لارين داش‌لاردان جوشماسييلا،
شلاله‌لرين تؤکولمه‌سييله،
قايالاردان قوپان قار اوچغون‌لاريیلا،
ايلديريمين گورولتوسو،
قاسيرغانين ايسه بوغاناغييلا.
اینسان بيليرم دئدي،
بيليرم،
آمما سؤزلري‌نين سيرريني هاردان آنلايا بيلرديم كي من؟
سونرا يئر اونونلا،
اینسان‌لا، بئله دانيشيردي:
[سؤزلریمی آنلاماق] او قده‌ر قولاي اولماسا دا
ائلچي‌لر ده آز دئييلديلر.
بيليردين كي، من
تاپیناجاق قده‌ر وورغونام سنه.
موتلو بير وورغون سایاغی دئييل،
قيزيلا ساتيلميش كنيزجيك ايديم سنه اؤز ايسته‌ييم‌له من.
سني او قده‌ر سئويرديم كي، منه قوجاغيني آچديقدا
جیسمیم،
جانيم
جاوابيني مين خوش نغمه ايله قايتاريردي.
ایلک گئجه بدني‌نين آغري‌لاری
تاپينتي کیمی آلینان، اوغور ماهني‌لارينا چئوريلن
توي پالتارينداكي تزه گلين كيمي.
يا دا هر بير زخمه‌نين جاوابيني
اوره‌ك اوخشايان زيلـ بم‌لرله قايتاران آرفا [چنگ] تکی.
آي نئجه بير گلين كي، سنين ياتاغينا هر دؤنه باکیره گلیردی. (بئله سويله‌ييردي يئر).
دادلي سولارلا مورادينا يئتيرمه‌ديييم
هانسي‌سا چؤللوكده قازديغين قويو وارمي؟
آلوْولو اینتظاريني چكديييم أل‌لرین‌له
اوزه‌ریمده کوتان سوردوكده
بركت‌لي خيرمان باغيشلاماديم‌می سنه من؟
اینسان يئنه ده ديللندي:
سؤزلري‌نين سيرريني هاردان آنلايا بيلرديم كي من؟
بيليردين وورغون گؤزلرله سئويرديم سني (يئر اونون جاوابيندا دئدي).
بيليردين خبر خبرين آردينجا گؤنده‌رديم گل،
گؤيه گؤز يوم، ساو تورپاقدان گلير.
خبر خبرين آردينجا گؤنده‌رديم كي،
سنين اوتوراجاغين كورسو،
قول‌لار اوتوراغي دئیيل،
بو دوز‌نلیکده سن ده بير سولطانسان،
سني شاهليغا گؤتوره‌ن ایسه،
گؤيون مرحمتی دئييل،
يئرين محبتّي دير.
آه دانمیرام،
سنه کؤنوللو اطاعت‌كارليق اوجوندان،
كايناتين سونسوز گئنيشلييينده ياخشي سلطنتيم واريدي؛
سؤزسوز،
سنين اوْوسونلو گوجونله
ياشيلليغا، آبادليغا غرق اولموشدوم،
روحومون پادیشاهي اولان سن،
گؤی‌لرین اوزون‌قولاق قولو تك
أل‌لريني سينه‌یه،
آلنيني ایسه تورپاغا قويوب،
مني بو قده‌ر آلچالتمازدان اؤنجه.
اینسان، دالغين
يورغون
اوتانغاج،
آجی‌لارین درينليك‌لريندن اينيلده‌دي.
و يئر باياقدان بري هله ده دانيشيردي:
بوتونلوک‌له سنين ايديم،
سؤزوندن چيخمادان،
خيرداجا بير ائوين دؤرد ديواري كيمي.
منيم سئوگيم ايدي
هامييا اوستون گله‌جه‌يين قده‌ر
گوج وئره‌ن سنه.
يازيق‌لار اولسون،
سانكي منیم بوتون سوچوم
آياغي‌نين آليتنا سريلمك ايدي!
سن قانيمدان تؤره‌نينجه،
اوره‌ك آغري‌سييلا ديشيمي جانيما سيخديم،
اؤز كورپه‌سیني جان شيره‌سيندن أميزديرسين دئيه،
أميلمك دردينه دوزه‌ن آنا بنزه‌ري.
سنه دمير و روف آختاريشيندا،
سئوگيلي كؤكسومو يارماغي اؤيرتديم.
أل‌لریندن اومدوغوم سرت تومارلار اوچون،
سنه بير آراج باغيشلاديم؛
آمما سن مندن اوز چئويردين،
چونكي هابيلي قانينا بولاميش دميري، باقیري
چايلاق داشيندان داها اؤلومجول سانيردين.
آه،
يالغيز قالميش يئر!
اؤز یالنیزلیغیندا باشلي‌باشينا بوراخيلميش يئر.
اینسان دوداق‌آلتی ميزيلداندي:
بئله ايميش آلین‌یازیمیز،
مگر گؤی هانسي‌سا قوربانليق ايسته‌ييردي.
يوخ،
مني قبريستانليق گؤركمينده گؤرمه‌يي ديله‌ييردي! (بئله سؤیله‌دی يئر).
سن ایسه اوتانيب يئره گيرمه‌دن
«طالع»دن نئجه سؤز آچا بیلیرسن كي بو،
آنجاق چليم‌سيزلرين
اؤز آلين‌يازيسینا بويون قویماغا
بهانه آختاردیقلاریندان باشقا بير شئي دئيیلدي؟
او فیریلداق آنلادیر سنه،
عدالتين سئوگيیه اوستون اولدوغونو.
آنجاق آراميزدا سئوگي اولسايدي،
هاچان‌سا ظولم تؤره‌نمزدي كي،
ائله بير پوزغون عدالته
احتياج دويولسون.
گؤی گؤزلريني باغلاييب،
سنه وئردیییم دمیردن اووجونا (كسکين) قيلينج قويور،
بو دمیردن كوتانين ايتي آغزيني یوناجاقدین.
بودور سمانین عدالت آدینا ياراتديغي قبريستانليق؛
نه یازیق کی،
شورانليق بو خارابا تورپاق منم.
*
ياغيش‌لا گئجه
خاراباليق‌لاردا دانيشيركن
یئل يولدان واردی،
آرا قاريشديران، هاي‌كويلو.
آزاجيق اؤتمه‌دن سؤز بيرلییی پوزولدو اونلارین،
هاراي‌ــ هشير اوجالدي يئرين هر يئرينده،
و ايلديريمين «سوسون، سوسون!» دئيه،
گورولتولاريني سايان اولمادي.
*
يئر دئدي:
-ايندي آيريليغين يول‌لار آيريجينا چاتميشيق.
آرتيق سنه آنجاق اؤز بارسيزليغي‌نين اوتانجيني چكمك قالاجاق؛
ايندي
فيريلداق طالعين قوروغوسونا بويون قويموسان‌سا
سارسيلمادان دايان!
آمما سنين ألين‌له خاراباليغا چئوريلميش منیم ايشيم
بو سويوق اوربيتده سونا وارماميشدي.
قويوب گئتميش سئوگيليسي‌نين
ياتاغينا سورونوب ايييني چكن وورغون قادين كيمي،
ايل هرايل،
ايلكين دایاناجاغا قاييديرام،
خاطيره گؤزياش‌لارييلا.
يئني بير شومدان بارلانمادان،
هانسي‌سا كؤكون ياييلماسيني ايچيمده دویمادان،
باهارلارين آنی‌لاری باشيما ياغير.
ایندی بولودلار چؤرچؤپ‌لري قوجاغيما أله‌يه‌رک
سونسوز گؤزياش‌لارييلا اوووتماغا چاليشاجاقلار مني.
آمما روحومون اووونماياجاغي قاچيلمازدير.
سنين،
كهكشان‌لارين داغيلميش
اؤله‌زي
پادیشاهي‌نين یوخلوغوندا،
ياراماز و چركين جادو گوجونه يوخا چيخديغیني دوشونه‌جه‌يم.
اومودسوز گؤوده‌مده قالان سنين بارماق ايزلريني
آغلار آنی‌لاردا آختاراجاغام●
1 یانوار، 2003، آراز قیراغی
__________________
متن اصلی شعر:
پس آنگاه زمین…
پس آنگاه زمین به سخن درآمد
و آدمی، خسته و تنها و اندیشناک بر سرِ سنگی نشسته بود پشیمان از کردوکار خویش
و زمین به سخن درآمده با او چنین می‌گفت:
ــ به تو نان دادم من، و علف به گوسفندان و به گاوانِ تو، و برگ‌های نازکِ ترّه که قاتقِ نان کنی.
انسان گفت: ــ چنین است.
پس زمین گفت: ــ به هر گونه صدا من با تو به سخن درآمدم: با نسیم و باد، و با جوشیدنِ چشمه‌ها از سنگ، و با ریزشِ آبشاران؛ و با فروغلتیدنِ بهمنان از کوه آنگاه که سخت بی‌خبرت می‌یافتم، و به کوسِ تُندر و ترقه‌ی توفان.
انسان گفت: ــ می‌دانم می‌دانم، اما چگونه می‌توانستم رازِ پیامت را دریابم؟
پس زمین با او، با انسان، چنین گفت:
ــ نه خود این سهل بود، که پیام‌گزاران نیز اندک نبودند.
تو می‌دانستی که من‌ات به پرستندگی عاشقم… نیز نه به گونه‌ی عاشقی بختیار، که زرخریده‌وار کنیزککی برای تو بودم به رای خویش. که تو را چندان دوست می‌داشتم که چون دست بر من می‌گشودی تن و جانم به هزار نغمه‌ی خوش جوابگوی تو می‌شد. همچون نوعروسی در رختِ زفاف، که ناله‌های تن‌آزردگی‌اش به ترانه‌ی کشف و کامیاری بدل شود یا چنگی که هر زخمه را به زیر و بَمی دلپذیر دیگرگونه جوابی گوید. ــ آی، چه عروسی، که هر بار سربه‌مُهر با بسترِ تو درآمد! (چنین می‌گفت زمین.) در کدامین بادیه چاهی کردی که به آبی گوارا کامیابت نکردم؟ یا کجا به دستانِ خشونت‌باری که انتظارِ سوزانِ نوازشِ حاصلخیزش با من است تیغ گاوآهن در من نهادی که خرمنی پُربار پاداشت ندادم؟
انسان دیگرباره گفت: ــ رازِ پیامت را اما چگونه می‌توانستم دریابم؟
ــ می‌دانستی که من‌ات خاکسارانه دوست می‌دارم (و زمین به پاسخِ او چنین گفت). می‌دانستی. و تو را من پیغام کردم از پسِ پیغام به هزار آوا، که دل از آسمان بردار که وحی از خاک می‌رسد. پیغامت کردم از پسِ پیغام که مقامِ تو جایگاهِ بندگان نیست، که در این گستره شهریاری تو؛ و آنچه تو را به شهریاری برداشت نه عنایتِ آسمان که مهرِ زمین است. ــ آه که مرا در مرتبتِ خاکساریِ عاشقانه، بر گستره‌ی نامتناهی کیهان خوش سلطنتی بود، که سرسبز و آباد از قدرت‌های جادویی‌ِ تو بودم از آن پیش‌تر که تو پادشاهِ جانِ من به خربندگی آسمان دست‌ها بر سینه و پیشانی به خاک بر نهی و مرا چنین به خواری درافکنی.
انسان، اندیشناک و خسته و شرمسار، از ژرفاهای درد ناله‌یی کرد. و زمین هم از آنگونه در سخن بود:
ــ به‌تمامی از آنِ تو بودم و تسلیمِ تو، چون چاردیواری خانه‌ی کوچکت.
تو را عشقِ من آن‌مایه توانایی داد که بر همه سَر شوی. دریغا، پنداری گناهِ من همه آن بود که فرشِ پای تو بودم!
تا از خونِ من پرورده شوی به دردمندی دندان بر جگر فشردم همچون مادری که دردِ مکیده شدن را تا نوزاده‌ی دامنش عصاره‌ی جانِ او را همه چون قطره‌ی نوشاکی درکِشد.
تو را آموختم من که به جُستجوی سنگِ آهن و روی، سینه‌ی عاشقم را بردری. و این همه از برای آن بود تا تو را در نوازشِ پُرخشونتی که از دستانت چشم داشتم افزاری به دست داده باشم. اما تو روی از من برتافتی، که آهن و مس را از سنگپاره کُشنده‌تر یافتی که هابیل را در خون کشیده بود. و خاک را از قربانیانِ بدکنشی‌های خویش بارور کردی. آه، زمینِ تنهامانده! زمینِ رهاشده با تنهایی خویش!
انسان زیرِ لب گفت: ــ تقدیر چنین بود. مگر آسمان قربانی‌یی می‌خواست.
ــ نه، که مرا گورستانی می‌خواهد! (چنین گفت زمین).
و تو بی‌احساسِ عمیقِ سرشکستگی چگونه از «تقدیر» سخن می‌گویی که جز بهانه‌ی تسلیمِ بی‌همتان نیست؟
آن افسونکار به تو می‌آموزد که عدالت از عشق والاتر است. ــ دریغا که اگر عشق به کار می‌بود کجا ستمی در وجود می‌آمد تا خود به عدالتی نابکارانه از آن‌دست نیازی پدید آید. ــ آنگاه چشمانت را بربسته شمشیری در کَفَت می‌نهد هم از آهنی که من خود به تو دادم تا تیغه‌ی گاوآهن کنی!
اینک گورستانی که آسمان از عدالت ساخته است!
دریغا ویرانِ بی‌حاصلی که منم!
□
شب و باران در ویرانه‌ها به گفتگو بودند که باد دررسید، میانه‌به‌هم‌زن و پُرهیاهو.
دیری نگذشت که خلاف در ایشان افتاد و غوغا بالا گرفت بر سراسرِ خاک، و به خاموشباش‌های پُرغریوِ تُندر حرمت نگذاشتند.
□
زمین گفت: ــ اکنون به دوراهه‌ی تفریق رسیده‌ایم.
تو را جز زردرویی بردن از بی‌حاصلی خویش گزیر نیست؛ پس اکنون که به تقدیرِ فریبکار گردن نهاده‌ای مردانه باش!
اما مرا که ویرانِ توام هنوز در این مدارِ سرد کار به پایان نرسیده است:
همچون زنی عاشق که به بسترِ معشوقِ ازدست‌رفته‌ی خویش می‌خزد تا بوی او را دریابد، سال‌همه‌سال به مُقامِ نخستین بازمی‌آیم با اشک‌های خاطره.
یادِ بهاران بر من فرود می‌آید بی‌آنکه از شخمی تازه بار برگرفته باشم و گسترشِ ریشه‌یی را در بطنِ خود احساس کنم؛ و ابرها با خس و خاری که در آغوشم خواهند نهاد، با اشک‌های عقیمِ خویش به تسلایم خواهند کوشید.
جانِ مرا اما تسلایی مقدر نیست:
به غیابِ دردناکِ تو سلطانِ سرشکسته‌ی کهکشان‌ها خواهم اندیشید که به افسونِ پلیدی از پای درآمدی؛
و ردِّ انگشتانت را بر تنِ نومیدِ خویش
در خاطره‌یی گریان جُستجو خواهم کرد.
شیرگاه، تابستانهای ۱۳۴۳