اؤزومه و هرکسه هئچ اولماسا عؤمرونده بیرجه کز رادیکال قوشقویا قاپیلماغی [شک ائتمه‌یی] اؤنه‌ریرم.
بو قوشقو اینسان وجودونون بوتون آلان‌لارینی، بوتون بیلگی‌لرینی، بوتون اینانج‌لارینی، بوتون داورانیش‌لارینی سارمالی‌دیر. بئله بیر چتین، بوروشوق [پیچیده] و قورخونج دوروما دوشمه‌دن دوزگون دونیا گؤروشونو منیمسه‌مک چتین‌دیر. بو قوشقونون سونوجونون گئرچک آدی “آزادلیق” اولا بیلر.
اینسان وئریلی بیر وارلیق دیر. چونکو او اؤز ایسته‌یی ایله بللی توپلومدا، بللی تورپاقدا دوغولماییب. اؤز ایسته‌یی ایله بو و یا باشقا بیر اولوسا باغلی دئییل. او، آتا-آنادان گلمه بیر آدین، دینی اینانج‌لارین و اخلاقی ایلکه‌لرین داشیییجیسی‌دیر. هابئله بعضن او، اؤزونون یاراتدیغی دورومون دوستاغی‌دیر. سؤیله‌دیییم آزادلیغی سینامایینجا او، بو وئریلی دورومون دوستاقلیغیندان قورتولا بیلمز.
یانلیش آنلاشیلماسین. اؤزومو و باشقالارینی چاغیردیغیم مسئله، گئرچک قوشقو دئییل، دئکارت‌واری قوشقودور، غزالی‌نین‌کی دئییل. غزالی گئرچک قوشقویا قاپیلدی. خواجه نظام الملکه یازدیقلاریندان آیدین اولور کی، سؤیله‌دیک‌لرینده دریندن قوشقویا قاپیلدیغیندان، آرتیق اؤیرنجی‌لرین قارشیسینا چیخا بیلمیردی. نظامیه‌دن چکیلدی، خلوته دالدی. بو خلوت ایچیندن نهنگ بیر دوشونر باش قالدیردی. دئییرلر غزالی ایسلام دونیاسیندا اوسچولوغون [عقل‌گرایی‌نین] بئلینی سیندیردی. قیسمن ده اولسا دوغرو دئییرلر. آنجاق بونون اؤزو غزالی‌نین نه قدره‌ر بؤیوک اولدوغونو گؤسته‌ریر. غزالی مشا فلسفه‌سی ساواشینا باشلامازدان اؤنجه قوروجو قالخان گؤتوردو، قیزیلچی دقیقلییی ایله مشا فلسفه‌سینی “مقاصد الفلاسفه” کیتابیندا تقدیم ائتدی. او جهلی‌نین دوشمنی دئییلدی. سونرا ابن‌سینانین یاریمچیق عقلانیتینی کله‌سی اوسته یئره چالدی. غزالی ظفر چالدیسا، ألبته سبب تکجه اونون گوجلو چیخاریم‌لارینا [استدلال‌‌لارینا] قاییتمیردی. سبب، مشا فلسفه‌سی‌نین بعضن سؤز اویون‌لارینا یاخینلاشان آخساق آرگومئنت‌لرینده ایدی.
من اؤزوملوکده 15-20 ایل اؤنجه بو قوشقونو بیر آز یومشاق، بیر آز دا اؤزگو بیچیمده سینادیم. بو سیناغین قورخونج‌لوغو، آغیرلیغی سؤزه سیغان دئییل. بیر آلوو کیمی یاندیریب یاخیر آدامی، بیر دپرم کیمی وجود ساحه‌لرینی آلت-اوست ائدیر. نفس گئدیر گلمیر. لاکین باشقالارینا اؤنردیییم قوشوقو بئله بیر غزالی‌واری قوشقو دئییل. غزالی‌نین قوشقوسو ایله آیاقلاشماق اولماز، او شخصی بیر حالت‌دیر، اؤزل سارسینتی‌دیر. اونتولوژیک قوشقو دور. مقصدیم دئکارت‌واری مئتودیک قوشقودور. بو قوشقودا ذهنسل بت‌لر دیرناق آراسینا آلینیر.
دئکارت هرشئیی قوشقو سوزگجیندن کئچیرمه‌یه چالیشیرکن، دوشونن اؤزنه [سوبیئکت، فاعل شناسا] بو سوزگجدن کئچمه‌دی. او کسکین، آیدین، شوبهه‌یه معروض قالمایاجاق بیر دایاق بولموشدو: هر شئیه قوشقو گؤزو ایله باخان اؤزنه‌ده قوشقو یوخدور. بو ایسه تام آنلامیندا دوشونجه گئدیشی ایدی. قوشقولانان اؤزنه دئمه‌لی دوشونور. بوتون بونلارین سونوجو اولاراق دئکارت دیل‌لر أزبری اولان دئییمینی سؤیله‌دی: Cogito ergo sum “دوشونورمسه وارام”. دئکارت قرارا گلدی کی:
ــ هر بیر دوشونجه آیدین و سئچکین اولمالی‌دیر؛
ــ قوشقویا معروض قالاجاق هئچ بیر دوشونجه‌نی قبول ائتمه‌مه‌لی؛
ــ دویولارین محدود بیر باخیش بوجاغینا أساسلاندیقلارینی اونوتمامالی؛
ــ اوغراشدیغی هر بیر سورونو بسیط آیرینتی‌لارا بؤلوب چؤزمه‌لی.
ــ سون مقامدا بوتون بونلاری گؤزدن کئچیریب ده‌یرلندیرمه‌لی.
کارتئزین قوشقودا طبیعتدن مدنیته، میتوسدان لوگوسا، سسدن دیله کئچمک پوتانسیئلی وار. بو قوشقودا اؤزنه‌لشمک ایمکانی یاتیر، دونیادان آیریلاراق دونیایا دیرنمک باجاریغی. اسلاووی ژیژئکدن بونو آنلاماق اولور: اؤزنه اؤزونو آییرمیش عالمین بیر پارچاسی‌دیر. اؤزنه ائله بیر مکان‌دیر کی، عالم اوردان گؤرونه بیلیر. اؤزنه عالمین فردی باخیش بوجاغی‌دیر.
بایرام گون‌لری دئکارت‌واری بیر سیلکینتییه، دپرمه، اؤزوموزو یئنیدن گؤزدن کئچیرمه‌یه یاخشی بهانه وار. من ده اؤز اؤنریمه عمل ائتمه‌یه چالیشاجاغام. بو یولدا اوغور قازانماق ایسه اولاناقسیزق‌لار سینیرلارینا یاخینلاشیر.