رادیو تلویزیون‌های دولتی در تبریز، ارومیه، اردبیل و زنجان در برخی برنامه‌های ترکی آذربایجانی‌شان غلط حرف می‌زنند. بخشی از این مسئله ممکن است به سیاست‌گذاری‌های غیرمسئولانه مربوط باشد، لیکن بخش دیگری از مشکل زاییده‌ی کم‌آشنایی شماری از مترجمان و گویندگان با زبان مادری است. و فارغ از امر و نهی‌های سیاسی آنها خود می‌توانند تاحدودی این نقیصه را جبران کنند. گواه این امر دو چیز است. نخست اینکه در این تله‌رادیوها گهگاه برنامه‌هایی با زبان درست و با نگارش عالمانه تولید و پخش می‌شود. دوم اینکه در برخی از برنامه‌ها، به ویژه خبر، کوشش برای رسیدن به یک زبان معیار متکی بر دستورزبان ترکی و استفاده از ذخیره‌ی واژگانی ملاحظه می‌شود. اما به سبب رویکرد ناسنجیده‌ی برخی مترجمان و گویندگان، این امر یا به تولید تعبیرات غریب و جملات نادرست منتهی می‌شود و یا متن ترکی را تبدیل به گرته‌ای از فارسی می‌کند که خبر از آن ترجمه می‌شود. خبر ترکی مراکز یاد شده معمولا به جای اتکا به ساختار دستوری و بلاغی زبان مادری، گونه‌ای مضحک تحت تسلط زبان مبدأ است. زیرا دست‌اندرکاران خبر بی‌آنکه مجبور باشند، شاید به سبب جایگاه برتر زبان مبدأ، ناخواسته به شکل‌گیری زبانگونهی نارسایی یاری می‌رسانند. زبانگونهی فقیر و آشفتهای که نه می‌تواند بستر تفکر شود، و نه توان ارتباطی قوی متناسب با نیازهای دنیای مدرن دارد. برای مثال، با این زبان‌گونه کسی قادر به بیان صفحه‌ای اندیشه‌ی فلسفی، مفهوم علمی و نقد زیباشناختی نخواهد بود. این امر به فقر زبان برنمی‌گردد. چرا که زبان ترکی آذربایجانی به شاخه‌ی غربی گروه زبان‌های ترکی تعلق دارد، و یکی از هم‌خانواده‌های آن، یعنی زبان ترکی استانبولی، با سیاست‌های درست چندان غنا دارد که از رقیب دیرینه‌ی خود دهه‌ها جلوتر افتاده است.
نوشتن به چنین زبانگونهی آشفتهای در اغلب برنامه‌ها رواج دارد، اما به دلیل آنکه برنامه‌های خبری بیشتر بر متن ترجمه‌ای متکی هستند، و هر ترجمه‌ای ماهیتا استعداد آن را دارد که مترجم را گرفتار سیطره‌ی هر زبان مبدأیی کند، بیشتر موضوع دغدغه‌ی ماست. به علاوه، برخلاف برنامه‌هایی که لحن و ماهیت شفاهی دارند، خبر ماهیت مکتوب دارد، در نتیجه لزوم ابتنای کامل آن بر دستور زبان تردیدناپذیر است. البته برخی برنامه‌های شفاهی، از جمله مصاحبه با مسئولان، افتضاحی بیش نیست، اما رفع و رجوع همین افتضاح محتاج راه‌حل دیگری است. زیرا همین کسان که در خانه و چایخانه به زبانی درست‌تر حرف می‌زنند، وقتی پشت میکرون و پیش دوربین می‌نشینند، بلهوسانه به تولید زبان یأجوج‌مأجوج مبادرت می‌کنند.* زبانی عجیب و نکره که اغلب تنها فعل‌هایش ترکی است.
می‌دانیم سیاست‌های کلان برنامه‌سازی و اتهام‌های غیررسمی محافل تمامت‌خواه دایره‌ی مانور درست‌نویسی و استفاده از دریای غنی واژگان ترکی را تنگتر کرده است. اما به گمان ما با اندکی تلاش، مطالعه و تمرین با همین کلمات و جملاتی که در خبر بکار می‌رود، فعلا می‌توان متنی درست نوشت. از سر ادای دین به موج عظیم عنایت به زبان مادری، چنین اقدام متواضعانه‌ای کمترین چشم‌داشت است از مترجمان و گویندگان مراکز دولتی.
#رادیوتلویزیون_سینما_آنادیلی
_________________
* این نکته را مرهون دقت نظر دوست گرامی‌ام جناب صیامی‌زاده کارگردان نامی هستم. این یادداشت کوتاه مقدمه‌ای بر سلسله فعالیت‌هایی برای اصلاح زبان ترکی در صدا و سیما است.