۱. اقبال به ساخت فیلم‌های مستند و داستانی کوتاه و بلند به زبان ترکی آذربایجانی بیشتر شده است. اما این اقبال با دشواری قدیمی روبروست. پس از اکران فیلم “ائو” [خانه] در جشنواره‌ی فجر اینک نکته‌ی شایان دقت زبان این فیلم‌هاست. به دلیل جذابیت زیباشناختی، فیلم ائو ممکن است در روند تکاملی زبان معیار تأثیری معکوس داشته باشد. یعنی به جای ترمیم آسیب‌های وارده بر زبان معیار، که اغلب حاصل زبان غلط صدا و سیماست، زخم آنها را عمیقتر کند. وقتی تلویزیون سبلان در خبر ترکی‌اش به جای اصطلاح همه‌فهم “قوجالار ائوی” از ترکیب قلمبه‌ی “سالمندلر ائوی” استفاده می‌کند، تأثیر مخرب آن خواه ناخواه در سینما هم بروز خواهد یافت. فیلم ائو و اغلب فیلم‌های کوتاه، بلند و مستند که به زبان ترکی ساخته شده‌اند، از این تأثیر ویرانگر در امان نبوده‌اند.

۲. به نظر می‌رسد ماهیت این مشکل در فیلم‌های مستند کمی متفاوت است. برای مثال در فیلم‌های مستندی که از دیالوگ فی‌البداهه بهره می‌برند، این امر مداخله پیرایش‌گرانه‌ی زبانی را تا حدودی بی‌وجه کرده است. گرچه به دیده‌ی سینماگر ارجمند رضا صیامی‌ حتی این نوع فیلم‌ها نیز باید سناریوی دقیقی داشته باشند و اگر کارگردان نداند که کاراکترهایش بداهتن چه خواهند گفت، نشانه‌ی نقصی در کار است. با اینهمه، آنچه اکنون مورد نظر ماست دیالوگ‌های مندرج در سناریوست. زیرا اگر تکلیف زبان معیار برای دیالوگ‌ها مشخص شود، زیرساخت مناسبی نه تنها برای اصلاح بدیهه‌گویی‌های مستند به وجود خواهد آمد، بلکه گام اساسی برای رفع اغتشاش پیش‌گفته برداشته خواهد شد. اگر پیش از این رسانه‌های شنیداری و دیداری تأثیر ژرفی در تخریب ساختار دستوری زبان داشته‌اند، تولید فیلم‌هایی با کیفیت بصری بالا و دیالوگ‌های درست تأثیر به مراتب ژرفتری می‌توانند در ترمیم خرابی‌ها داشته باشند.

۳. هر زبانی نیاز به اصلاح، جمع‌آوری لغات و گسترش دایره‌ی اصطلاحات دارد. و گرنه در زبان فارسی به وضع واژگانی چون “یارانه” و “رایانه” همت نمی‌گماشتند. واژگانی که حتی برخی مقامات نیز در تلفظشان مشکل دارند. در خصوص زبان فیلم‌های ترکی آذربایجانی به چنین مهندسی گسترده‌ای نیاز نیست و البته از توان فعلی ما هم خارج است. مشکل را می‌توان از بدیهی‌ترین سویه‌ی آسیب‌زایش چاره ‌جست؛ از جایی که دستورزبان نادیده انگاشته شده است. اگر ساختار دستوری زبان فعلی فیلم‌های ترکی اصلاح شود، می‌توان با کلمات موجود در لسان مردم کوچه بخش بزرگی از نارسایی را جبران کرد. با اینهمه، شرط استفاده از زبان مردم کوچه، اعمال نوعی شیوه‌ی آفرینش‌گرانه و انتقادی است. معنای این سخن چیست؟ جواب این پرسش در ماهیت رئالیسمی نهفته است که بویژه فیلم‌های مستند بر آن مبتنی هستند. یک داستان و یا فیلم رئالیستی انتقال و انعکاس خام واقعیت نیست. بلکه گزینش‌ها و برش‌هایی از دنیای واقعی از زاویه‌دیدی خاص است. تألیف حاصل از این گزینش‌ها بسته به هژمونی یک فرهنگ از یک سو، و ایدئولوژی، جهان‌بینی، دیدگاه‌های زیباشناختی و اهداف مادی عوامل فیلمساز از سوی دیگر، بسیار متفاوت است. وجه رئالیستی اثر نباید ما را در این خیال خام اندازد که ما به گونه‌ی عریانی با امر واقعی مواجه هستیم. در حالی که ما همواره شناخت آفاق و انفس را از راه تکه‌پاره‌کردن آنها با زبان آغاز می‌کنیم. با عنایت به این نکته، هیچ دیالوگی انعکاس طابق نعل بالنعل گفتگوهای روزانه نیست. و اگر گفتگوها همچون خود سناریو فشرده نشوند و برجسته، حذف و ادغام نگردند، به یکبار خواندن هم نخواهند ارزید. با این استدلال، گفتگونویسی در فیلم‌های ترکی بدون آشنایی دقیق با دستور زبان و ممارست در آن نه ارزش زیباشناختی خواهد داشت و نه کارکرد درست ارتباطی. نباید از یاد برد که در هر فیلمی نویسنده و کارگردان نقش آفرینشگرانه دارند و دنیایی را خلق می‌کنند که نه خود واقعیت، که تقلید و یا خلق جدیدی از آن است. آنها اگر به بهانه‌ی واقع‌گرایی از این نکته عدول کنند، در حقیقت ناتوانی زبانی خود را به بهای نادیده انگاشتن واقعیت که ساخته‌ای نمادین است، مکتوم کرده‌اند.

__________________

instagram.com/eyvaztaha

facebook.com/eyvaztaha فیسبوک ترکی نگارنده

facebook.com/eyvaztaha1 فیسبوک فارسی نگارنده

www.t.me/eyvaztaha کانال تلگرامی ترکی  و فارسی نگارنده