سؤزلوک: “کیملیکچی سیاست…” کیتابی‌نین چتین سؤزلری

آشاغیداکی سؤزلوک [لغتنامه] سون واخت‌لار  ایشیق اوزو گؤرموش بیر کیتابین چتین سؤزلرینی ایچه‌ریر. کیتابین آدی بودور: «کیملیکچی سیاست باره‌سینده پاتولوژیک تئزلر.» 

کیتابدا سیزین اوچون قاورانیلماسی چتین اولان باشقا سؤز، جومله و پاراگراف وارسا بیزه یازین. بیز اونلارین آچیقلاماسینی دا بو سؤزلویه آرتیراجاغیق. 

بو سؤزلوکده “آذ” آذربایجان جمهوریتینده ایشله‌نن دیله ایشاره‌دیر، “تر” ایسه ایستانبول تورکجه‌سینه.

 

 

آبسورد absurd: پوچ

آرگومئنت: احتجاج، برهان، argument

آغیرلیق نؤقطه: نقطه‌‌ی ثقل،

آنتاگونیزم: ستیز، antagonism

آنتیک چاغ: دنیای باستان

آنلاتيم: ايفاده، بيان، expression

آيدينلانما: روشنگري،  Enlightenment [Az. məarifçilik]

آیرینتی:​ خيرداليق، جزئيات، attribute [Az. atribut]

آیغیری: ضد

ائتنیک آزلیق: اقلیت قومی

ائتنیک: قومی

اؤز: ذات، essence // تؤز: ماهیت، substance

اؤزبيلينج: خودآگاهي،  consciousness

اؤزچولوک özcülük : ذات‌گرایی، essentialism

اؤزگورلوک: آزادليق،‌ آزادي، freedom, liberty

اؤزگون özgün: اوريژينال، original

اؤزنل öznəl: ذهني، subjective [آذ: subyektiv]

اؤزنلليک öznəllik: ذهنی بودن، معقول بودن به ذهن، subjectivity [آذ: subyektivlik]

ائش‌‌ده‌‌یر: هم‌‌ارز،  equivalent

اؤلچو: بُعد، dimension [تر: boyut]

ائندیر‌گه‌‌مه: تقليل، reduction

ائندیرگه‌‌مه‌‌چیلیک: تقلیل‌‌گرایی،  reductionalism

اؤن‌‌سانیم: پیش‌‌فرض، presupposition

اؤن‌مودئرن: پیشامدرن، promodern

اؤن‌‌يارغي:  پيش‌­داوري، prejudice

ائوریم‌‌چیلیک:​ تطورگرایی، evolutionalism

اورتا چاغ: قرون وسطا

اوره‌­تيم ürətim: ایستئحصال، توليد، production

اوس: عاغیل، خِرَد 

اوسچولوق usçuluq: عاغيلچيليق، خردگرايي، rationalism

اوس‌ديشي usdışı: غيرعقلاني، irrational

اوسساللیق: عقلانیت، rationality

اوسلوب üslub: سبک، style

اؤگه: عنصر، element. بو سؤزجویو “اویه üye” سؤزوندن فرقلندیرمه‌لیییک: عضو، member

اولومسوز: منفی، negative

اولوملو olumlu: مثبت، positive

اويغارليق:‌ تمدن، sivilization [آذ: sivilizasiya]

ایستنج: اراده، will /گوج ایستنجی: اراده‌ی معطوف به قدرت، The Will to Power

ايم: نشانه‌، sign [آذ: işarə]

ایمگه imge: تصویر، خیال، ایماژ، imajery

اينانج: عقيده، belief

بؤلوجولوک: تجزیه‌طلبی، separatism

باخيش بوجاغي: زاويه‌‌ي ديد، view point

باشقالیق: غیریت، otherness

بلیرله‌‌نیم‌چیلیک‌: تعین‌گرایی، determinism

بيچيم: فرم، forme [آذ: forma]

بيلگي:‌ information

بيليک: شناخت، episteme ، knowledge

بيليم: science

بيلينج: آگاهي، conscious

بيلينج‌‌آلتي: ناخودآگاه، subconscious

پولیس Polis: شهر دؤولتی، فارسجا​: دولت‌‌شهر. أرسطو سیاست کیتابی‌‌نین بیرینجی بؤلومونون ۹-جو بندینده یازیر: بیر نئچه کندین بیرلشمه‌‌‌سیندن عمله گلمیش توپلومون آدی پولیس [شهر]دیر. پولیس اؤز احتیاج‌‌لاری‌‌نین تأمینی باخیمیدان بیتکین‌‌لیک [کمال] زیروه‌‌‌سینه چاتیر.

تجريد soyutlama :absraction

توپلومسال آنتاگونیزم: ستیز اجتماعی، social antaginism

توتارلي: منسجم، coherent

توتارلي‌ليق: انسجام، coherence

توتالغا: ابزار، instrument

توتالغالاشما: ابزاري شدن، instrumentalization

توتوم tutum: ظرفيت، capacity

توکه‌­ديجي tükədici: مصرف‌کننده  

تومل tüməl: کلّي، universal

تیکل tikəl: خاص، particular

چئوریلمه: مسخ، transformation 

چات: شکاف، گسل

چاغيريشيم: تداعي معاني، association of ideas

چوخ‌سس‌لي: چندصدايي، polyphonic

خيال: imajination

دئسپوت despot: مستبد

دالیش: تأمل، شهود، intuition

دورتو dürtü: انگيزه، رانه، drive

دوزه‌نک düzənək: دسيسه، توطئه، conspiracy [ تر: komplo]

دوشونَر düşünər: متفکر، thinker [تر: düşünür]

دونیاگؤروشو: جهان‌‌بینی

دويغو: احساس،‌ شور، عاطفه sensation؛ emotion

دويغوسال: sentimantal ؛ emotional

دويغوسالليق: احساساتي‌گري، sentimantality

دويو duyu:‌ حس، sense

رئال: واقعی، real

روح‌بيليم: روانشناسي، phsycology

زوراکیلیق: خشونت، violence [تر: şiddet]

سؤيلم: گفتمان، discourse

سانیم: فرض

سورون sorun:‌ مشکل، مسئله problem

سوره‌ج sürəc: گئدیش gediş: پروسئس، فرآیند، فراشد، process

سوموت somut: کونکرئت: انضمامی، concret

سیاسال siyasal : امر سیاسی the politics

سيمگه: نماد، symbol [آذ: Simvol]

فونکسیا: کارکرد، function [تر: işlev]

قارشیلیق: معادل

قاورام: مفهوم، concept

قوتسال: مقدس­، sacred

قورام quram : نظریه، theory

قورولوش: ساختار structure

قورولوشچولوق: ساختارگرايي، Structuralism، [آذ: strukturalizm؛ تر: yapısalcılık]

قوروم qurum: نهاد، institution

قونوم qonum: جايگاه، status

کؤروک‌‌‌له‌‌مک körükləmək: دمیدن [در آتش]

کونتئکست: زمينه، متن، context

کونکرئت: انضمامی، concret [تر: somut]

کيم‌ليک: هويت، identity [تر: özdeşlik]

گئدیش gediş: سوره‌ج sürəc : پروسئس، فرآیند، فراشد، prosess

گئرچک‌: واقعي، real

گئرچک‌‌چي‌‌ليک: رئاليزم، واقع‌گرايي realism

گئرچکلشمک: تحقق یافتن

گئرچکلشمیش سوسیالیسم:​ سوسیالیسم تحقق‌یافته، سوسیالیسم موجود، real socialism

گئرچکله‌‌ییش: تحقق

گئرچک‌‌ليک: واقعيت،reality

گؤستریم: تصويرلنديرمه، بازنمايي presentation

گله‌نک galanək: سنت، tradition [آذ: ənənə]

لاغ: irony

لطيفه: anektod

نئیترال: خنثی neutral

نامعين‌­ليک: عدم تعین، undeterminism

نسنه‌ nəsnə: شئي، عين [در مقابل ذهن]، object،  [آذ: obyekt]

نسنه‌‌لليک nənəllik : objectivity [Az. obyektivlik]

نوستالگييا nostalgiya : نیسگیل، غم‌ياد، nostalgia

وطنداش: شهروند، citizen

وورنوخما vurnuxma: اضطراب Angouish

يئنیدن گؤسترمه­: representation

ياتيريم yatırım : سرمايه، capital

يارارلي‌­ليق: سودمندي utility

ياساق: ممنوع، قدغن، interdit 

یانیلساما:​ وَهم، توهم، illusiation

یوکسک یاخشی: خیر اعلا،​ the Highest Good.

___________________

بیرنئچه ایصطیلاحین قیسا آنالیزی

بو آچیقلامالار کیتابین أتک یازیسیندا یئر آلیب:

 

● اؤزنه و نسنه

بو متنده ایکی ایصطیلاح حیاتی اؤنم داشیییر: اؤزنه [سوژه] و نسنه [اوبژه] . فلسفي متن‌لرده سوژه­نين باشليجا آنلامي “تانييان فاعيل”دير، اوبژه­نين آنلامي ايسه “تانينان شئي”دير، ذهنين خاريجينده­کي أشيادير. سيز دونياني اوبژه کيمي نظره آلين، اينسانين ذهنيني ايسه سوژه کيمي. اؤزنه öznə : سوژه، فاعل شناسا، subject [آذ: subyekt]؛ نسنه nəsnə: موضوع شناخت، اوبژه، object [آذ: obyekt].  (باخ: ا. طاها، نئجه يازاق، يارپاق قزئتي‌ ۱۲- جی سایی‌سی‌نین خصوصي علاوه‌سي، “اؤزنه/نسنه” باشلیغی [مدخلي])

 

● سیاسال [امر سیاسی]

“سیاسال” سؤزو صیفت اولسا دا اونو ایسم کیمی ایشله‌دیرم. بو، اینگیلیسجه the political ایصطیلاحی‌نین قارشیلیغی‌دیر. آذربایجان تورکجه‌سینده ایندییه قده‌ر ایشلنمه‌میش بو تئرمینین (من بوندان اؤنجه اونو بیر نئچه کز قوللانمیشام) ایستانبول تورکجه‌سینده قارشیلیغی “سیاسال”دیر، فارسجادا ایسه “أمر سیاسی”.

 

● تاریخی سوره‌ک‌لی‌لیک [تداوم تاریخی]

پان ایرانیست‌لرین باخیشینا گؤره، “ایران” هخامنشی‌لردن باشلاناراق ایندییه قده‌ر وارلیغینی قوروموش سیاسی بیریم [واحید]دیر. حالبوکی پست‌مدرنیسم سونراسی دوشونجه‌لرده بوتون تاریخی سوره‌ک‌لی‌لیک‌لر ناغیلدان باشقا بیر شئی دئییل. اوندا قالسین ایران آدلی بیر سیاسی واحید کی، سون واخت‌لاراجان ناغیل‌لارا بورونموش بیر قاورام ایدی. واختیله بو آدی “ممالیک محروسه” اوچون منیسمه‌مک گئدیشینده بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتیندا افغانیستانلا یاریش آپارماق مجبوریتینده قالمیشلار. ایسلامدان سونرا آردیجیل دؤولت‌لر گلیر: موسلمان شرق خیلافتی (اموی‌لر، عباسی‌لر)، سونرا موغول‌لار، ائلخانلی‌لار و… بونلاری ایران آدلاندیرماق، ایندیکی تورکیه‌نی یونانیستان آدلاندیرماقدان داها گولونج اولاردی.

 

● آچیق اولماق [گشودگی به روی دیگری]

بوتؤولویه قارشی چیخماق، باشقاسینا آچیق اولماغین باشلانغیجی‌دیر. بو دئييمي  اوُمبئرتوْ ائکوْ’نون Umberto Eco “آچيق اثر” The Open Work  کيتابيندان آلميشام. ائکونون آچيق اثردن مقصدي بودور: اثرين گؤروٍجوسو، دينله‌ييجيسي، اوخوجوسو اونو اؤزونه مخصوص منطيقي اوٍسلوب‌لا قاوراماغا ايمکان ياراتمالي‌دير. آنجاق، اوخوجونون اؤزو ده اثره قارشي آچيق اولمالي‌دير. گومان ائتدييي آنلاييشي زورلا اثره يوٍک‌له‌مه‌مه‌لي‌دير.

 

● گئرچکلشمیش سوسیالیزم

گئرچکلشمیش سوسیالیزم: سوسیالیزم تحقق یافته در اتحاد جماهیر شوروی، سوسیالیزم موجود. بو ایصطیلاحی Real Socialism تئرمینی‌نین قارشیلیغی اولاراق قوندارمیشام. پوست‌مارکسیست متفکرلر، “گئرچکلشمیش سوسیالیزم” دئدیکده سووئت‌لر بیرلییینده‌کی سوسیالیزمی نظرده توتور، بونونلا دا اونو “ایدئال سوسیالیزم”دن فرقلندیریرلر.

 

● پارادیگما [پارادایم]

.paradigm یونان منشأ‌لی بو تئرمین حرفی باخیمدان “اؤرنک” و “میثال” آنلامینا اویغون گلیر. فلسفی و علمی چئوره­لرده «کونکرئت علمی آراشدیرما‌لاری معینلشدیرن نظری و مئتودولوژی ایلکین شرط‌لرین توپلوسو» کیمی باشا دوشولور. باشقا دئییش‌له، پارادیگما بیلیمده هر هانسی بیر پروبلئمین آراشدیرما قونوسو کیمی سئچیلمه‌سی و او پروبلئمی چؤزه بیلن هر هانسی سوالین و یا سوال‌لارین قویولماسی‌نین ایلکین شرطی­دیر.

 

● اولو یاخشی

خیر اعلا،​ the Highest Good. اینسان موتلولوغونون ساغلانماسی بو خئیرلری ایزله‌مک‌له مومکون اولور، أفلاتون‌ـا گؤره “یوکسک یاخشی” سعادتین اؤزودور. “تانری، دین، توپلوم، طبقه، سوی، اولوس” یوکسک یاخشی‌لارین بیر قیسمی‌دیر. کانت‌ـا گؤره، خئیر اینسانین أن یوکسک آماجینا ایشاره‌دیر. أفلاتون‌ـا گؤره، بوتون ایی نسنه‌لرین اورتاق اولدوقلاری یالنیز بیر “یوکسک یاخشی” وار. آمما أرسطونون  نظرینجه، هر بیر علمی ساحه‌ده یوکسک یاخشی‌نین آیری‌آیری آنلامی وار. باشقا بیلیک‌لرین تابع اولدوقلاری بو تومل بیلیک، فردی مرحله‌ده فلسفه‌دیر، توپلومسال مرحله‌ده ایسه سیاست. اونون دا نظرینجه، یوکسک یاخشی سون مقامدا موتلولوق‌لا عئینی‌دیر.

 

● بدیعی أثرده آماج و آماجلیلیق

“آماج”دان مقصد هر بير بديعي أثرين قارشيسينا قويولموش خارجي مقصددير، اؤرنک اوچون  استالين′ين دوْغوم گونو ايله باغلي معين شعرين قوْشولماسي باره‌ده شاعره امر وئريلير. بئله‌جه یارانمیش شعرین دیش‌آماجی وار. آمما “آماجلي‌ليق” أثرين داخلي قورولوشونا قاييدير، شعر بيردن بيره شاعيرين بيلينجيندن فوّاره‌له‌نير. بئله‌جه آدلانديرما چتين‌ليک تؤره‌ديرسه بيرينجي‌سي‌نين يئرينه “ديش آماج”، ايکينجيسي‌نين يئرينه ايسه “ايچ آماج” اصطلاح‌لاريني اؤنه‌ريرم. هر ايکي سؤزجوک‌له ايگيلي اوْلاراق انگليس ديلينده ده بو چاتيشمازليغي گؤروروک. چونکو همين ديلده بو ايکي سؤزجويون بيربيريندن فرقلنديريلمه‌سي اوْ قده‌ر ده دقيق دئييل: آماج purpose،  آماجلي‌ليق purposiveness. فارسجادا عربجه‌نين خزينه‌سيندن چيرپيشديريلان “غايت و غايتمندي” اصطلاح‌لاري “آماج و آماجلي‌ليق” آنلاميني داشييير.     

● قورغو قورامی [نظریه‌ی توطئه]

Conspiracy theory of society، نظریه‌ی توطئه. بوندان اؤنجه أثرلریمده “قورغو قورامی” اصطیلاحینی قوللانیردیم. آمما اونون بیر چوخ‌لارینا آنلاشیلماز گلدیییندن ایستانبول تورکجه‌سینده منیمسه‌نیلمیش “دوزه‌نک قورامی” تئرمینیندن یارالانماق قرارینا گلمیشدیم. سون مقامدا سایین توغرول آتابایین تکلیفی ایله بو فیکریمدن داشیندیم.

 

● دورتو dürtü [انگیزه، رانه]

دورتو، ‌اينساني اؤز احتياج‌لاريني اؤدمه اوچون حرکته گتيرمه‌يه مئیيل‌لنديرن عامیل‌دير. هارت‌لي “drive” [دورتو]، “need” [احتياج] و motive [دئویندیریجی، حرکت‌وئریجی]  بير سببين اوچ آدي ساییر. دورتو  بد‌نين ائله بير حالتي‌دير کي، بورادا جسماني قوه چئوره‌ده‌کي بؤلمه‌جیک‌لرینه دوغرو سفربر اولونور. بعضي‌لرينه گؤره، جاذيبه‌لر بد‌نين جوشقو شکلينده دويولان حالت‌لري‌دير. بونا گؤره ده، دورتو اينسانين چاليشمالاري، داورانيش‌لاري و تپکي‌لري اوندان آسيلي اولان داخيلي باسقي حالت‌لرينه دئييلير.

● 1968 اولایلاری [جنبش 1968]

فرانسا باشدا اولماق‌لا غرب اؤلکه ­لري 1968ـ‌جي گئنيش اؤيرنجي حرکاتي­نين ٍEvenments شاهيدي اولموشدو. بو اولاي‌لار، بوتون غربده 60ـ‌جي ايل‌لرين اورتالاريندان باشلانميش گنج‌لر و اؤيرنجي‌لر عوٍصياني­نين پارتلايش نؤقطه­سي ايدي. مؤوجود ايجتيماعي گله­نک­لره و گوج قورولوش‌لارينا قارشي يؤنلميش بو اولاي‌لار، غرب اويغارليغيندا درين ايز بوراخدي. فرانسادا کوچه يوٍروش‌لري «دوْگول»ون اؤلکه باشچيليغيني ترک ائتمه­سينه گتيريب چيخاردي و بيليم‌يورد چئوره­لرينده تام آنلاميندا دپرم ياراتدي.

 

● آیدینلاتما آخیمی [جریان روشنگری]

آذربايجان جومهورييتينده بونا “معاريف­چي­ليک” دئييلير, فارسجادا «روشنگري»، اينگيليسجه­ده ايسه Enlightenment. بو آخيم 18ـ جي يوزايلليکده آورپادا ياراندي. بو آخيما منسوب دوٍشونرلر گومان ائديرديلر عاغيلين ايشيغيندا هر شئي آيدينلاشاجاق. بشرين قارشيلاشديغي بوتون چتين­ليک­لر، بوتون پروبلئم­لر چؤزوله‌جک. آيدينلانما جرياني‌نين اؤنجول­لري، علمين گوجونه هر شئيي تانيياجاقلاريني لوْوغاليق‌لا دوٍشونوردولر. هئچ بير تانينماز نسنه­نين قالماديغي واخت، قورخودان قورتاراجاغيق. ايندن­بئله، بشرين قارشيلاشديغي مجهول­لار ميتوْسون [اوسطوره­نين] قارانليغيندا دئييل، لوْگوْس, يعني عاغيلا سؤيکه­نن کلامين ايشيغيندا چؤزولمه­لي ايدي. دیققتلی اولمالیییق کی، آذربايجان معاريف­چي‌لييي 19ـ‌جو يوز ايلليکدن باشلايير و روسيا اوکتيابر اينقيلابيناجان داوام ائدير. باشليجا غايه‌سي چاغداشلاشماق‌دير.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *