سایین محمود لاهرودی بیر مئساژیندا ایواز طاهانین یو”یازی قایداسی و سؤز آنارشیزمی” باشلیقلی یازیدا گئتمیش ایکی تئرمینین یانلیش قوللاندیغینی وورغولاییب: رئداکته و فئنومئن.
همین یازیدا فئنومئن سؤزو بو جومله‌لرده یئر آلیب: «بو داورانیش یایغین [شایع] بیر فئنومئن‌دیر. چوخ‌لاری‌نین متن‌له ایش‌لری یوخدور. اونلار متنده آرین [خالیص] سؤزجوک آختایریرلار. دیل‌له بئله‌جه داورانماق دوزگون دئییل. مثلا بو یازیداکی “فئنومئن” سؤزو اوچون دوغما قارشیلیغیمیز اولسایدی، یاخشی اولاردی. لاکین بو کلمه او قدر دقیق و آغیر بیر معنا داشیییر کی، اونو دیشلاماقدا احتیاطلی اولمالیییق. و البته فئنومئن کیمی بیر کلمه‌‌نین هله‌لیک دوغما قارشیلیغی اولوب اولماماسی، دیلی دوزگون یازماقدا مانعه تؤره‌تمیر.» بوندان علاوه ایواز طاها باشقا یازی‌لاریندا دا “دیل فئنومئنی” کیمی سؤز بیرلشمه‌لری ایشله دیب. بونلاری نظره آلاراق سایین لاهرودی یازیر:
ایوز طاها جنابلارینین گوزل و یارارلی یازیلارینی پایلاشدیغین ایچین چوخ ساغ اول. بوردا بیر دوشونجه ائسپئکتیرومو (طیف، Spectrum ) وار. ائسپئکتیرمون بیر اوجو کانزئرواتیو (محافظه کار، Conservative ) دوشونجه دیر و چالیشیر دیلی اولدوغو دورومدا ساخلاسین ، اوبیریسی باشی رادیکال دگیشمه لرله اوغراشیر. بیریسی اولا بیلر بیر سوزون حاقیندا چوخ کانزئرواتیو داورانسین آنجاق همن آدام باشقا بیر سوزه رادیکال یاناشسین. هانسی سوزون دیری قالیب یئرینه دوشمه سی ده توپلومسال ائتکیله شیمین (تعامل اجتماعی، Social Interaction ) نتیجه سینده اوز وئرجک. ائسپئکتیرمون ایکی باشینیندا فعال اولمالاری گرکیر و کسین بونون ضررلری و فایدالاری اولاجاق. هر ایل اینگیلیس دیلینده یاخلاشیق اون مین (۱۰۰۰۰) یئنی سوز یارانیر. بو وئری سل بیلگی(اطلاعات آماری، Statistical Information ) نی بیلدیکدن سونرا بیز رادیکال دوشونجه لره یونلیریک. یازار بی دئمیشکن قاتما قاریشیق سوزلری گوردوکدن سونرا دیلی داها اولدوغو دورمودا ساخلاماق ایستییریک. نه گوزل و ایده آل اولاردی، بیز بو طئیفین اورتاسیندا اولوب دوشونک ،آنجاق همن اورتا یئر باشقاسینا اولا بیلر رادیکال گورونسون. ایوز طاها جنابلاری ایکی یئرده منجه یانیلیبلار. بیرینجی، “فئنومئن” (پدیده ها، phenomena ) سوزون تکیل (مفرد ، singular ) ایشلدیبلر و بو بیر مصطلح غلط دیر. بو سوز چوخول (جمع , plural ) بیر سوزدور و اونون تکیلی “فئنومئنون” (پدیده، phenomenon ) دیر.ایکینجی، سانجاقلامیش قایناقلاردا یازیبلار “رئداکته” ایله (ویرایش کردن، redact ) و بو دوز دئییل. اوردا فعل یوخ بلکه آد (اسم، noun ) ایشلتمه لری گرکیردی. اورانی بئله یازسایدیلار ” “آنلام” درگیسی ایله موصاحیبه دن آزاجیق رئداکتئد (ویرایش، redacted )ایله” داها دوغرو اولا بیلردی.
[سایین لاهرودی سؤزو نو دقیقلشدیرمک اوچون جلیل جان آدلی دوستوندان یاردیم ایسته‌ییب. او ایسه آشاغیداکی ایضاح‌لاری آرتیریب.]
جلیل جان یئرلی یورومونو دییرلندیبریب (قدردانی کرده، appreciate ) و نئچه سوزو سیزینله پایلاشماق ایستییرم. بوندان قاباق کی یازینی بوردا یازدیقدان سونرا بیر نسخه سینده ایوز طاها جنابلارینا گوندردیم. اونون جاوابینی آشاغیدا گوره بیلرسیز. روس دیلینده ” Редактировать” (ر‌ئداکتیرووات،ویرایش کردن ) ائدیت ائتمک آنلامیندادیر و انون آد واریانتی اولور “Редактирование” (رئداکتیروانیئ ،ویرایش). سویلدیکلری “رئداکته” هله لیک بیلمیرم نئجه بو سوز لردن قیسالیب و اله گلیب. اوردا بیر سورو علامتی دورور؟ “فئنومئنون” (پدیده، phenomenon ) سوزجوگو فلسفه سل بیر سوزجوکدور و نومئنون (مجرد، noumenon ) سوزجوگون قارشیسندا اروپا فیلسوف لارین طرفیندن تعریف اولونوب. ایوز طاها جنابلاری چوخلو فلسفه سل یازیلاری وار و اوزلرین بیر فیلسوف تانیدیرلار. بیر معروف ترکیب لری وار: “دیل فئنومئنی”. البته اوردا “دیل فئنومئنونو” دئمه لری گرکیردی. من بیلمیرم بیر فیلسوف و دیلچی اولاراق آلمان و لاتین دیللرین باشاریرلار یا یوخ ، آنجاق فئنومئنون سوزجوگون گوجون چوخ یاخشی بیلیرلر. ایندی! “فئنومئنون” سوزجوگون محاصره ائتمک ایسته سک، اونا ایگی بیر قارشیلیق تاپماق ایسته سک، اولا بیلر نئچه دیلین و آلان (حوزه، domain ) ین بیلمه سی گرکسین. “فئنومئنون” تملده (اساسا، basically ), ائوریمسل بیر شکیلده زامان اوزرینده یارانمیش گرچک و دوغال بیر اولایدیر. بونلارین هاممیسین بیر سوزجوگه یوکله مک اولارمی اولمازمی بیلمیرم! آنجاق بیریسی تاپیلیب بونون اوستونده چالیشسا کسین اونون ایشین دییرلندیررم ، چون او بیریسی هئچ دن خلق ائتمک ایستییر!
________________
ایواز طاهانین جاوابی
سایین دوست تپکینیزه گؤره چوخ ساغ اولون. رئداکته سؤزو روسجادان گلمه‌دیر. رسمی دیلده هر بیر کیتابین تانیتیم صحیفه‌سینده اونونلا قارشیلاشا بیلرسینیز. رئداکتور و باش رئداکتور کیمی تئرمین‌لر بوتون قزئت‌لر و یاییم ائولرینده ایشله‌نیر:
رئداکتور: ویراستار [روسجا: редактор، اینگیلیسجه Editor].
باش رئداکتور: سردبیر [روسجا: главный редактор]
فئنومئن باره سینده ده بیر یانلیشلیق اورتادا یوخدور. آشاغیداکی وئردیییم آچیقلامایا اساسن گؤرونور سیز فئنومئن و فئنومئنا سؤزلرینی دیییشیک سالیبسینیز.
فئنومئنون سؤزونون قیسالمیش فورماسی اولاراق فئنومئن ایصطیلاحی آرتیق دیلیمیزده تکیل بیر تئرمین کیمی ایشلنمه‌سی یئرینه دوشوب.
اینگیسجه‌ده‌کی phenomenon سؤزجویو ایستانبول و آذربایجان تورکجه‌لرینده، هابئله فارسجادا فنومن کیمی یئرینه دوشوب. بوردا هانسی فباحت وار کی؟ (هر اوچ دیلده بیرجه کیتاب اوخوماق بونو ثبوت ائده‌ر. فارسجادا بیر اؤرنک:
The Role of Newton in Separating Phenomenon from Noumenon by Kant
نقش نیوتن در طرح تفکیک میان فنومن و نومن توسط کانت حکمت و فلسفه، دوره 10، شماره 39، پاییز 1393، صفحه 117-130
فنومن جمع دئییل، جمع اولان کلمه phenomena دیر. هر دیل اؤز داخیلی احتیاج‌لا‌‌رینا گؤره یئرلی و یا یئرسیز اولاراق آلینما کلمه‌لرده دییشیک‌لیک آپاریر. مثلا آذربایجان تورکجه‌سینده ایشلک اولان انقلاب سؤزو عربجه ده چئوریلیش [کودتا] آنلامینی داشیییر. و یا romanticism سؤزو آرتیق رومانتیسیسم دئییلف رومانیسم کیمی یئرینه دوشوب. بوردا باشا دوشومورم نومنین آیاغینی نییه ایره چکیبسینز، او دا کی یانلیش جومله‌لرله؟ نومن آوروپا فلسفه‌سی ایله دئییل، داها دقیق دئسک ایمانوئل کانتین آدی ایله باغلی‌دیر. تانینماز بیر نسنه‌دیر. مجرد سؤزونون نومن تئرمینینه هئچ بیر دخلی یوخدور. “مجرد”ی abstract سؤزنون قارشیلیغی کیمی ایشله‌ده بیله‌ریک. نومن مجرد دئییل، اؤزه‌رک نسنه‌دیر (شئی فی‌نفسه، موجودیت عینی و یا بیرونی). سیزین یازدیغینیز دیل حاققیندا: بیرینجیسی یازیما گؤستردییینیز دیققت تقدیره لاییق‌دیر. ایکینجیسی، مادام کی، دیلیمیزده‌کی آلینما تئرمین‌لره دیققت گؤستریرسینیزسه، بو دیققتین اؤز دیلیمیزده ده گئرچکلشمه‌سی واجیبدیر. مثلن یازینیزدا بونجا اورتوگرافی و گراماتیکا سهوه‌لرینه یول وئریلمه‌سه‌یدی اوره‌ییمیزجه اولاردی.