“جاهان”؛ ژورنال‌لاری ورقلرکن سلسله‌سیندن
ادبی مکانین بوش‌لوغو شرایطینده، ـ کی، آیری‌ـ‌آیری تظاهرلری، قابارما و چکیلمه‌لری چیخماقلا، بیزده پوست‌ـ‌سووئت ادبیاتی ائپوخاسی اساساً بونونلا سجیه‌وی‌دیر، ـ هر نؤوع، هر یؤن اؤزگه ادبی‌ـ‌بدیعی، ائستئتیک‌ـ‌نظری ماتئریالین بورا آخاری، یئریمه‌سی طبیعی، معلوم. چونکی مدنی توپلوم واکووم سئومیر. بو آرادا ایلین اولیندن آرتیق اوچ سایی چیخمیش، ایستر تیراژ (2500) ، ایسترسه ده یاییم چئویک‌لییی ایله دیگر ادبی درگی‌لری اوسته‌له‌ین “جاهان”ین یئری، پایی، خصوصی چکیسی، ایشی، رئزونانسی گؤز قاباغیندا دانیلمازدیر. دانیلمیر دا: مطبوعاتا سیزان تقدیر سؤزلری، سایدان سایا گؤروندویو کیمی، نفوذلو ادیب‌لرین تزه اثرلرینی بورا تقدیم ائتمه‌سی… و نه‌اینکی مین بیر سبب‌دن نشری چتینله‌شن، دؤورو، دؤوریه‌سی دارالان، فعالیتی کسیلن ادبی نشرلر آراسیندان “جاهان” گون‌ـ‌گوندن ماراق‌لاری، ذؤوق‌لری، دوشونجه‌لری ایشغال، هم اینتیشار ائتمکده‌دیر.
1997ـ‌دن نشره باشلامیش، کیفایت قدر حجم‌لی “جاهان” درگی‌سی‌نین نفیس، معاصر پولیقرافیک اوسلوبدا، اوچ آیدان بیر حسابی ایله اوچ سایی چیخمیش، دؤردونجوسو بو گون‌لر گؤزله‌نیلیر. “ادبی، بدیی، علمی، اجتماعی ژورنال”ین تأسیس‌چیسی “ایسلام وحدت اوجاغی”دیر. و ایلک رئاکسیامیز بئله اولموشدو کی، “ژورنالین عنوانی گونئی‌لی‌ـ‌قوزئی‌لی واحید آذربایجان”، “چاغداش گونئی و قوزئی ادبیاتی بورادا یاناشی‌دیر” (“ادبیات قزئیتی”، 9 مای 1997). بونو فاکت‌لار دا تثبیت ائدیردی (ژورنالین باش رئداکتورو ایواز طاها، رئداکتورو مسیاغا محمدی‌دیر). چاغداش آذربایجان ادبیاتیندان سئچمه‌لر سونراکی سای‌لاردا دا اؤزونه یئر آلیر. علکبر صالاح‌‌زاده و واقیف صمداوغلو، سارا نظیرووا و واقیف نسیب، عادیل میرسئیید و آغاجفر حسن‌لی، ایواز طاها و ناماز ممداوغلو، موراد کؤهنه‌قالا و علی‌صمید کور، خان‌امیر نظر و حمزه‌لی ایلیاس، بالایار صادق و قشم نجف‌زاده، آیخان عزیز و محمد آستان‌بیلی، شاهین فاضیل و آذر قافاروو، رؤوشنی و علی‌زاده نوری، حافیظ نظرلی و مئهدی جلال، آیاز آراباچی و نادیر ممدلی، ماهیر قارایئو و فریده هاجییئوا، شاهید تنها و حیدر بالاکیشییئو… ـ معاصر شعر و حکایه، غزل… – محض موختلیف وورغولو پوئتیک نوت‌لاری، بوراداجا درگی‌نین تکلیف ائتدییی دیگر بدیعی نومونه‌لره دقت ائدرسک: ـ م.ح.شهریار، اورخان ولی، فرانس کافکا، آلبئر کامو، پول ائلوار، آرتور رئمبو، ائدقار آلئن پو، خورخئ لویس بورخئس، آنتونئن آرتو، توماس بئرنهارد، سعید فایق، خوسئ آسونسیون سیلوا، آنجئی بورسا، قاسیم حداد، ایسپوژمی زریاب… – دونیا ادبیاتیندان آیری‌ـ‌آیری چئویرمه‌لر آراسیندا گؤره‌ریک. و حتتا بو نؤوع پوئتیک سرگی پرینسیپی سانکی ائکلئکتیک یاناشما‌دان دانیشماغا اساس وئریر. اما ایلک تصورات آلداتماسا دا، یالنیز قیسمن دوغرو اولور. بدیعی نومونه‌لر درگی‌نین عومومی هاواسیندا آز یئر توتور، محض پوئتیک نوت‌لار قدرینده. گونون طلبینی و باشلیجا میسسیاسینی، گؤرونور، ژورنال بوندا گؤرمور.
“جاهان”ین دونیا ادبیاتی بویو بوگون‌لو گزیشمه‌لره هو‌سی منه بیر زامان “اینوستراننایا لیتئراتورا” ژورنا‌لی‌نین ادبی اینفورماسیا مکانیمیزدا، دوغرودور، اؤزگه دیلده، لاکین گرک‌لی ایشینی ، اوینادیغی رولو خاطیرلا‌دیر. موندریجه‌ده اولماسا دا، ان آزی ایستراتئگییادا. حتتا بعضی مقام‌لاردا (مسئلن، هر سایی تاماملایان “چلنگ”، “یئنی کیتاب‌لارا باخیش”، “آنتی‌روبریکا” قیسمیندن میکاییل یاقوب‌زاده‌نین آردیجیل یازی‌لاری) “جاهان”ین همین ایمیتاسیون پلاندان هئچ ده چکینمدییینی گؤرمک اولار. “دونیا”نین بیزه آرتیق روس دیلی واسیطه‌سی ایله دئییل، اؤزگه سمتدن گلیشدییینی، آزاجیق گؤرونسه بئله، من ژورنالداکی کیچیجیک خطا‌لاردا، یا بلکه ترانسکریپسیا فرق‌لریندن ده سئزیرم. دئیه‌ک، بوگونه قدر “آی تسین” دئیه تانیدیغیمیز شاعیر، “جاهان”دا چین‌ین ان مشهور شاعیرلریندن ساییلان “آی کو اینق” اولور، یاخود اوکتاویو پاس کیمی مشهور اولان یازیچی دؤنوب بوردا “اوکتاویو پاز”، آمئریکا یازیچی‌سی ائدقار آللان پو ایسه “ائدقار آلئن پو” اولور… هر حالدا بو، هم ده روس دیلی‌نین اؤتوروجولوک میسسیاسی‌نین “لاخلادیغینی” بیزه خبر وئریر. بونون یئرینی هر هانسی بیر اؤزگه دیل‌می توتما‌لی‌دیر، یاخود اوریژینالدان چئویرمه‌لر؟ – بو ایسه شک‌سیز، نظری یوخ، پراکتیکی مسئله‌دیر: یعنی بیرباشا، اصلیندن ترجومچی‌لر چاتیشمادیقجا سهو‌لر ده اولاسی‌دیر… ایندی‌لیک اوغورلوسو بودور کی، “دونیا” – “جاهان” بیزیمله بیزیم دیلده دانیشماغا چالیشیر، سعی ائدیر.
بدیی ادبیات کیمی، بدیی ترجومه ده “جاهان”ین ایلک سای‌لاریندا آپاریجی خطی تشکیل ائتمیر، ـ بو بئله‌دیر، بس اوندا ایستراتئژی نیت‌لر، “دونیا”یا یولوموز هانسی متن‌لردن کئچیر، عیانی‌له‌شیر. ادبی پوبلیسیستیکا: مئکسیکا یازیچی‌سی کارلوس فوئنتئس ایله موصاحیبه (هر ایکی‌سی‌نین چئویرنی م.رضابیلی)، ـ بیر قایدا اولا‌راق ژورنال “دونیا”یا مشهور بیر ایمضانین گؤزلری ایله آچیلیر؛ همچینین بو مقامدا بیز گؤرکم‌لی قیرغیز یازیچی‌سی چینگیز آیتماتووو دا گؤره بیلیریک (چئویرنی م.نجف‌لی)،”اؤتن ایل نوبئل موکافاتینا لاییق گؤرولموش پولشا شاعیره‌سی ویسلاوا شیمبورسکا”نی دا (”دی وئلت”، آلمانیا)… صنعت نظریه‌سی و تنقید: “ائرنست کاسسیرئر، مئتافورانین گوجو” (چئویرنی ج.علییئو)، “ب.قوبمان، فرانکفورت مکتبی‌نین تاریخ فلسفه‌سی” (چئویرنی. سرخان)، “ولادیمیر سولوویوو، دوستویئوسکی‌نین اجتماعی ایدئا‌لی” (چئویرنی م.احمدزاده)، “یاشار کمال، قهرمان یازیچی‌لار چاغی”(چئویرنی قدیر ایسماعیل). “ژاک دئرریدا، رسساملیقدا حقیقت” (چئویرنی. ج.عزیزاوغلو)، “رضا فرخ‌فال، ادبی متن‌لرین رئداکته‌سی” (چئویرنی م.بایرام‌لی)، “اکبر آزاد، فرانسیز شاعیری‌نین… تورکجه و فارسجا شعرلری”… – “جاهان” محض بوگونه قدر بیزده ادبی فیکرین آز مشغول اولدوغو و حتی خبردار اولمادیغی ساحه‌لره ال آتیر. مسئلن، تکجه ائله “مودئرنیزم” و بونونلا باغلی نئچه یازییا اوز توتور: “ائسپئن هوواردس هولم. مودئرنیزم” (چئویرنی ج.عزیز)، “روبئرت ب.رئی، پست‌مدرنیزم نه‌دیر؟” (چئویرنی م.بایرام‌لی)، “اومبئرتو ائکو. پست‌مدرنیزم، ایرونیا و لذت” (چئویرنی ی.جاوانشیر). یاخود چاغداش علم و فلسفه نومونه‌لری: مارتین هایدئگئرین تئکنیکا فلسفه‌سی” (چئویرنی م.مسیاغا)، “میخایل پئتروو، علم و تئخنولوگیا” (چئویرنی م. احمد اوغلو)، “لئو قومیلیوو، تاریخی جوغرافیانین هومانیتار و طبیعی علمی آسپئکت‌لری” (چئویرنی ج.یوسیف‌لی)، “احمد واعظی. فونکسیونالیزم و تئولوژی دیل” (چئویرنی سرخان)، “پاول تیللیخ. دینی سیموول‌لارین معناسی و شرحی” (چئویرنی گ.حسنووا)، “قورخماز قولییئو، نارسیسسیزم، یاخود اؤزونوسئورلیک” و بو سیرادا “دونیا”یا سرّ اولماییب، بیزه یالنیز بوگون آچیلان شرق مشهورلارینی آیریجا قئید ائتمک لازیم گلیر: “میان محمد شریف. محمد ایقبالین فلسفه‌سینده آللاه آنلاییشی”، “توشیهیکو ایزوتسو، ایشراق فلسفه‌سی (هر ایکی‌سینی م.محمدی چئویرمیش‌دیر.) اؤزلوگونده آیدین‌دیر کی، کیفایت قدر چکییه مالیک بو اینتئللئکتوال اینفورماسیونو هله اوخوجونون هزم ائتمه‌سیندن اول، ـ هئچ ده حاظیرلیغیمیزلا اؤیونه بیلمه‌یه‌جه‌ییک، ـ موترجیم‌لر اونون عؤهده‌سیندن گلمه‌لی اولورلار.
یئنه ایستراتئژییه دؤنک: “شهریار” قزئتی‌نین سون سای‌لاریندان بیرینده (27 نویابر 1997) “جاهان” حاققیندا اؤتری، لاکین توتارلی بیر موشاهیده‌یه راست گلدیم: “جاهان”ین ایسه ادبیاتدان چوخ ادبیات فلسفه‌سینه و “ادبیات تئکنیکاسی”نا دقت یئتیرمه‌سی… چوخ ماراق‌لی بیر حادثه‌دیر” (آیدین ابیلوو)، هرچند ایضاح ایسته‌ییر. نده‌دیر بو “فلسفه”؟ بورا قده‌رکی اینفورماسیون دا معین قدر کؤک‌دن خبر وئرسه ده، تصورلرده ائکلئکتیک مقاما دا یئر وار؛ بونجا موختلیف متن‌لرین یاناشی‌لیغی ندن‌دیر؟ اولجه پروبلئماتیکایا داها یاخیندان وارماق لازیم گلیر. جیزدیغیمیز چاغداش کونتئکسته علاوه: شرق‌ـ‌غرب موناسیبت‌لری – “ابوالکلام آزاد. شرقده و غربده اینسان کونسئپسیاسی و تحصیل مسئله‌سی”، “آنتونئن آرتو، شرق تئاتری و غرب تئاتری” (چئویرنی م.احمداوغلو)، “کاظیم عظیموو، شرق و غرب: فلسفه و صنعت آراسیندا علاقه‌لر” – آکتواللیق کیمی. بو زامان، هابئله: ـ “اوکتاویو پاس، معاصر ادبیاتین خسته‌لییی” (چئویرنی م. رضابیلی)، “فرانس پوپپئنهئیم. تئکنیکا و یادلاشما” (چئویرنی م.سئودا)، ـ غرب دوشونرلری‌نین “خسته‌لیک”، “تنزل”، “یادلاشما”، “پست‌مدرن بوشلوق‌لاری”یندان بحث آچماسینا موقابیل، محض ایسلام حیکمتی و معاریفچی‌لیگی ایره‌لی چکیلیر: “عباس قایم‌مقامی – قران، اینسان و جاهان” (چئویرنی ن.رحیموو)، “سید حسین نصر، ایسلام مدنیتی‌نین قایناق‌لاری” (چئویرنی م.محمدی)، “باش رئداکتوردان، عاغیلدان اوره‌یه دوغرو”، “سید علی اکبر اوجاق‌نژاد – ایسلام، علم و تحصیل” و “ایسلامدا اوشاق تربییه‌سی”، “میصباح یزدی، قراندا اخلاقی تمیزلیک و معنوی کامیل‌لیک مسئله‌سی” (چیویره‌نی م.گولناره) “پ.آیلی، ابوالحسین مسعودی و اونون تنقیدی مئتودو…” ایندی بیز بو فوندا میللی مدنیتیمیزین موختلیف دؤورلریندن عکس‌ـ‌صدا وئرن ادبی نوت‌لاری سئچه بیلریک: “نظامی جفروو، بیر داها فضولی‌نین دیلی حاققیندا”، “سعادت شیخییئوا، اورتا عصرلر ادبیاتیندا “عشق” آنلاییشی”، “رضوان قاراباغلی، آذربایجان معمارلیغی: دونن، بو گون، صاباح”، “آیدین طالیب‌زاده، گوزگو و کؤلگه”، “شامیل ولیئو، علی بی حسین‌زاده‌نین دینه موناسیبتی”، “صیاد بایراموو، کینو و تصویری صنعت”، “واقیف یوسیف‌لی، آذربایجان رومانی”، “مسیاغا محمدی، شهریار و دؤوروموز”…
بوتؤولوکده “جاهان”ین یئریتدییی خط، گؤردوگو ایشین شرحینی کیفایت بیلیب، نقطه قویماق، بوراداجا ژورنالین سورغوسونا جاواب، تنقیده آدلاماق اولاردی: ـ نقصان‌لار ایسه هر بیر تزه ایش کیمی بورادا دا آز دئییل. مسئلن، اوخوجودان سوروشساق اگر، بو قدر کی، اجنبی مؤلف‌لرین ژورنالدا اثرلرینی اوخویور، کیملییندن، هانسی خالقا منسوب اولماسیندان خبرلی‌دیرمی هئچ؟ بونا البت کی، “جاهان” جاواب وئره‌سی‌دیر. بئله کی، تکمیل سایدیغیمیز 3ـ‌جو سایا باخدیق: ـ تقدیم اولونموش 21 خاریجی مؤلفد‌ن یالنیز 6ـ‌سی حاققیندا آز و یا چوخ معلومات وئریلیر. هله زنگین و توتوم‌لو متن‌لرده نه قدر اؤزگه آدلار صادالاندیغینی دئمیریک. هرچند بعضی یازی‌لارین سونوندا دولغون شرح‌لر وارسا دا، دیگرلرینده اولماسی اولماماسینا تن؛ یعنی سیتات‌لارین آلیندیغی منبع‌لرین قوروجا سیاهی‌سی هئچ نه دئمیر اصلینده، اوچونجولرده ایسه هئچ بو دا یوخ‌دور. اوسته‌لیک، ”جاهان”، وور‌ـ‌توت، ایکی‌ـ‌اوچ تاریخی چیخماقلا چئویرمه‌لرین اوریژینا‌لی‌نین نه هاچان عرصه‌یه گلدییینی، نه ده هانسی دیلده اولدوغونو گؤسترمه‌یی لازیم بیلمیر. البته، منه معلوم‌دور کی (یعنی یازی‌لار بونو دئییر)، ژورنال اوزونو ائلیتار اوخوجویا توتوب. اما آخی، ـ بوراداجا علاوه‌نین یئری‌دیر، ـ عینی عنواندان، عینی پرینسیپ‌لرله سؤزسوز کی، داها ساده، پوپولیار شرحده، محض کوتلوی آودیتوریا اوچون چیخان هفته‌لیک “شهریار” قزئتینده ده مسئله بو جوردور. باخ بونا گؤره “تنقید” اوزه‌رینه شرط کسدیک: “تنقید ائتمک اولاردی…” اوچونجو سایدا داها بیر مقاله وار: “آبوطالیب ممدوو، ایسلام مدنیتینده زامان آنلامی”. مقاله اؤزو کونکرئت زامان‌لی اولوب، کوتلوی سجیه داشیییر؛ پروبلئمی اورتا عصرلر ماتئریال‌لاریندا آراشدیریر. اما بوتؤولوکده پروبلئماتیکانی دا آکتواللاندیریر. “زامان‌سیزلیق” ایستراتئژی کیمی: متن‌لرین نه زامان، هارادا، هانسی دیلده، نئجه یارانماسی اونون معناسی، مغزی، حقیقتی ـ ابدی‌دیرلر قارشی‌سیندا اهمیتسیزله‌شیر، آرخا پلانا کئچیر. اوخوجو سانکی متن‌لرین حقیقتی ایله تک‌به‌تک، اوز‌ـ‌اوزه، گؤز‌ـ‌گؤزه دورور، مجردلیک دریاسیندا لل‌ـ‌بیلیک آختارما‌لی اولور. او بیردن‌ـ‌بیره آچیلمیش بوشلوق‌لار اؤنونده آخیب‌ـ‌گلن اینفورماسیا بوللوغونا تابلایا، هر نؤوع معنوی‌ـ‌اینتئللئکتوال، سوسیال‌ـ‌پسیخولوژی حمله‌لری دف ائده بیلرمی، بیله‌جک‌می؟…
باشقا بیر مقام. صحبت اثناسیندا آدی‌نین چکیلمه‌سینی ایستمه‌ین کؤهنه ادیب‌لردن بیری‌سی “جاهان”این گؤردوگو ایشین سانبالینی دانما‌دان اوندان خوشلانمادیغینی سؤیله‌دی: ـ “سانکی اونلار بیزی اؤیرتمه‌یه چالیشیرلار…” البته، بعضی کمفورست‌لر سایاق “اونلار” کلمه‌سینه معنا وئریب، تئزجه اؤزگه‌لشدیرمه‌یه جان آتمایاق. یاشادیغیمیز عصرین، زامانین بیلیک‌لریندن هئچ ده اؤزوموزو خالی سایمایان بیز “کؤهنه‌لر”، بوراداجا – بوشلوغون آرخاسیندان چیخیب، اطرافا “درس وئرمه‌یه” چالیشان “تزه گنج‌لییی” ده ائله‌جه: “اونلار” دئیه کنارلاشدیرماغا مئیللیییک. “جاهان”ی ایسه اکثرن “بیزیم گنج‌لیک” آرایا‌ـ‌عرصه‌یه گتیریر. هابئله، ـ ژورنالین صحیفه‌لرینه قاییداق، ـ ادبی صاباحی شوبهه دوغورمایان گنج‌لردن بایرام عوض اوغلونون “بشری فاجعه”، اسد جاهانگیرووون “بابیل قولله‌سی”، نیظام‌الدین موصطفانین “شیطان قوللوغوندان تانری درگاهینا” یازی‌لاری منه بو دفعه ایمکان‌لاریندان چوخ آشاغی گؤروندو، محض بیلییین اوست قاتیندان گلدییینه گؤره؛ آراشدیرمایا دئییل، معلومات‌لارا دایانیب، طبیعی، اونو اؤزگلشدیردیگینه گؤره…
ان نهایت، جاری بوشلوق‌لار آرخاسیندان ادبی مکانا “دونیا”نین – “جاهان”ین گلیشینی یالنیز آلقیشلاماق قالیر؛ اما چیلدیرما‌دان، حساس‌لیق‌لا، اونوتمایا‌راق کی، او، بیزیمله، بیزیم دیلده دانیشماغا سعی قیلیر.
___________________
ماتئریال ایختیصارلا وئریلمیشدیر
ادبیات قزئتی”، 31 دئکابر 1997