“ياراديجی‌نين اؤلومو” رولان بارتین آدییلا باغلی مشهور قورام‌دیر. کلاسيک ادبياتدا، اوخوجويا يالنيز توٍکه‌ديجي [مصرف‌‌‌‌‌‌‌کننده] کيمي باخيليردي. متن يازيچي‌نين بئينيندن بيرباشا اوخوجونون بئينينه داشينيردي. متنين بيرجه آنلامي واريدي، او دا يازيچي‌نين ذهنييتينده يارانيردي. يازيچي توتاليتار حؤکومت‌لر کيمي متنه و متنين اساسلانديغي آنلاما حؤکم سوٍروردو. اوخوجو، متندن آسیلی اولان ساده بير توٍکه‌ديجي ايدي. بونون فلسفي کؤک‌لري واريدي. ائله بير فلسفي باخيشا داياناراق، اينسان بئيني بئله تانينيردي: عمل و آنلام قايناغي. مطلق گئرچکليک بو ذهنييتدن جوشوردو. ياراديجي ذهنييتي‌نين اؤنمي‌نين کؤک‌لري آلمان ايدئآليزمينده يئرله‌شير. آلمان ايدئآليزمينده هر بير بديعي اثر ائله بير گوٍزگودور کي، بيز اوندا ياراديجي‌نين روحونو گؤروروک. بو باخيشين کئچميشي گئديب دئکارتـا چيخير، دکارتين مشهور «دوٍشونن من»یـنه. آمما بئرتولد برئشتدن بويانا دوروم دَييشمه‌يه باشلادي. بئله کي، اونون اثرلرينده يازيچي آرخايا کئچدي، دوشونجه‌لي تاماشاچي ایسه تئاتر گئديشي‌نين بير بؤلومونه چئوريلدي. ادبي ايشين آماجي اوخوجونو متنين ياراديجيسينا چئويرمک اولدو.
بارتا گؤره، هر بير بديعي اثرين، ياراديجيسيندان آسيلي اولماياراق، باغيمسيز وارليغي واردير. بئله اثرلرده موٍلليفين نييتينه و آماجينا يول آختارماق يئرسيزدير. ياراديجي‌نين اؤز اثري باره‌ده ايضاح‌لاري بئله هئچ‌نه‌يي چؤزمور. يازيچي قولاق آردينا وورولور، تکجه اثر قالير اوخوجونون قارشي‌سيندا. بو، «يازارين اؤلومو» دئييلن قورامین بير بؤلومودور. ائله بير اثر، يازيچي‌نين جايناغيندان قوپاريلديقدا، اوخوجونون دؤنمي باشلايير. ايندي اوخوجو صيرف توٍکه‌ديجي دئييل، هم ده ياراديجيدير.
يازيچي رولونون يازيدا آزالماسي ايله ديل ائتکنی‌نین [عاملي‌نين] قابارماسي باشلاییر. بارتين نظرينجه، «دانيشانين يئرينه ديل فاکتورونون قويولماسي گره‌کسینیمنی فرانسادا ايلک دفعه گؤره‌ن و سئزه‌ن ماللارمه اولوب. ماللارمه‌يه گؤره، آنلادان ائتکن يازيچي دئييل، ديل‌دير. بو ياناشما بيزيم اينديکي باخيشيميزلا دا سسلهشیر. يازي پروسئسي ازلدن بري هر هانسي شخصييتدن سيريلميش sıyrlımış بير فعاليت بیچیمی‌دیر.[1] ماللارمه پوئتيکاسي هر شئيدن قاباق يازيچي‌نين يئرينه يازيني قويماق آماجی گودوردو. گؤروندويو کيمي بو، اوخوجو حاق‌لاري‌نين برپاسي آنلاميندا گئدير. «من» باره‌ده پسيخولوژي نظريه‌نين کؤله‌سینه چئوريلن والئري ايسه ماللارمه‌نين ايدئيالاريني خئيلک يوموشالتماميشدي. اؤز کلاسيک ذؤوقونون ائتکيسي آلتيندا، بلاغته قاپيلان والئري، يازيچيني شوبهه و مضحکه آماجينا چئويرميشدي. او دئييردي، يارادیجیلیقدا تصادوفيليک و آماجسيزليق حؤکم سوٍرور. او، ادبياتين صيرف سؤزده اولدوغونو و يازارین معنوي ياشامي باره‌ده بوتون تخمين لرين قورو اَحکام ehkam اولدوغونو ادعا ائديردي.[2]
يازارين اؤلومونون تمل داشيني، رومانتيک‌لره تپکي اولاراق پارناس‌لار قويدولار. رومانتيک‌لرين اثرلرينده اوجادان آغلايان من، پارناس‌لارين شعرينده بيردن‌بيره سوسدو. آمما اونون نظري تومورجوق‌لاري روس فورماليزمينده جوٍجَرميش‌سه ده، مسئله، بیر قورام کيمي فرانسيس قورولوشچولوغوندا ايره‌لي سورولدو، بارت ایسه اونو زیروه‌یه قالدیردی.
_____________________
[1] يوخاريداکي شخصيتدن سيريلميشليق دئييميني، گئرچکچي [رئاليست] يازيچي‌نين گؤردوکلريني اولدوغو کيمي گؤسترمه‌سييله قاريشديرماق اولماز. گئرچکچي يازارين اؤزنه‌سي [سوبيئکتي] بيله‌رکدن نسنه‌لرله اؤز آراسيندا فاصيله يارادير کي، اونلارين رئال سيماسيني گؤرسون. اؤزنه اؤز ايسته‌يي ايله گيزله‌نير. آمما يازارين اؤلومو نظريه‌سينده، گيزلينده اوتورموش يازارين قاورامي داغيلير، يا دا هئچ اولماسا اريييب بير فهله سوييه‌سينه ائنير.
[2] والئري ماللارمه‌نين ديليندن ائدگار دوگايا بئله بير جاواب وئرميشدي: «شعري دوشونجه‌لرله دئييل، سؤزجوک‌لرله قوشورلار.»
ایواز طاها