“یارادیجی‌نین اؤلومو”

“ياراديجی‌نين اؤلومو” رولان بارتین آدییلا باغلی مشهور قورام‌دیر. کلاسيک ادبياتدا، اوخوجويا يالنيز توٍکه­‌ديجي [مصرف‌‌‌‌‌‌‌کننده] کيمي باخيليردي. متن يازيچي­‌نين بئينيندن بيرباشا اوخوجونون بئينينه داشينيردي. متنين بيرجه آنلامي واريدي، او دا يازيچي­‌نين ذهنييتينده يارانيردي. يازيچي توتاليتار حؤکومت­‌لر کيمي متنه و متنين اساسلانديغي آنلاما حؤکم سوٍروردو. اوخوجو، متندن آسیلی اولان ساده بير توٍکه‌ديجي ايدي. بونون فلسفي کؤک­‌لري واريدي. ائله بير فلسفي باخيشا داياناراق، اينسان بئيني بئله تانينيردي: عمل و آنلام قايناغي. مطلق گئرچک­ليک بو ذهنييتدن جوشوردو. ياراديجي ذهنييتي­‌نين اؤنمي­‌نين کؤک­‌لري آلمان ايدئآليزمينده يئرله­‌شير. آلمان ايدئآليزمينده هر بير بديعي اثر ائله بير گوٍزگودور کي، بيز اوندا ياراديجي­‌نين روحونو گؤروروک. بو باخيشين کئچميشي گئديب دئکارتـا چيخير، دکارتين مشهور «دوٍشونن من»یـنه. آمما بئرتولد برئشت­دن بويانا دوروم دَييشمه­‌يه باشلادي. بئله کي، اونون اثرلرينده يازيچي آرخايا کئچدي، دوشونجه­‌لي تاماشاچي ایسه تئاتر گئديشي­‌نين بير بؤلومونه چئوريلدي. ادبي ايشين آماجي اوخوجونو متنين ياراديجي­سينا چئويرمک اولدو.

بارتا گؤره، هر بير بديعي اثرين، ياراديجيسيندان آسيلي اولماياراق، باغيمسيز وارليغي واردير. بئله اثرلرده موٍلليفين نييتينه و آماجينا يول آختارماق يئرسيزدير. ياراديجي­‌نين اؤز اثري باره­‌ده ايضاح‌لاري بئله هئچ­‌نه­‌يي چؤزمور. يازيچي قولاق آردينا وورولور، تکجه اثر قالير اوخوجونون قارشي‌سيندا. بو، «يازارين اؤلومو» دئييلن قورامین بير بؤلومودور. ائله بير اثر، يازيچي­‌نين جايناغيندان قوپاريلديقدا، اوخوجونون دؤنمي باشلايير. ايندي اوخوجو صيرف توٍکه‌ديجي دئييل، هم ده ياراديجي­دير.

يازيچي رولونون يازيدا آزالماسي ايله ديل ائتکنی‌نین [عاملي­‌نين] قابارماسي باشلاییر. بارتين نظرينجه، «دانيشانين يئرينه ديل فاکتورونون قويولماسي گره‌کسینیمنی فرانسادا ايلک دفعه گؤره­‌ن و سئزه­‌ن ماللارمه اولوب. ماللارمه­‌يه گؤره، آنلادان ائتکن يازيچي دئييل، ديل­‌دير. بو ياناشما بيزيم اينديکي باخيشيميزلا دا سسله­شیر. يازي پروسئسي ازلدن بري هر هانسي شخصييتدن سيريلميش sıyrlımış بير فعاليت بیچیمی‌دیر.[1] ماللارمه پوئتيکاسي هر شئيدن قاباق يازيچي­‌نين يئرينه يازيني قويماق آماجی گودوردو. گؤروندويو کيمي بو، اوخوجو حاق‌لاري­‌نين برپاسي آنلاميندا گئدير. «من» باره­‌ده پسيخولوژي نظريه­‌نين کؤله‌سینه چئوريلن والئري ايسه ماللارمه‌نين ايدئيالاريني خئيلک يوموشالتماميشدي. اؤز کلاسيک ذؤوقونون ائتکيسي آلتيندا، بلاغته قاپيلان والئري، يازيچيني شوبهه و مضحکه آماجينا چئويرميشدي. او دئييردي، يارادیجیلیقدا تصادوفي­ليک و آماجسيزليق حؤکم سوٍرور. او، ادبياتين صيرف سؤزده اولدوغونو و يازارین معنوي ياشامي باره­‌ده بوتون تخمين­ لرين قورو اَحکام ehkam اولدوغونو ادعا ائديردي.[2]

يازارين اؤلومونون تمل داشيني، رومانتيک­‌لره تپکي اولاراق پارناس‌لار قويدولار. رومانتيک­‌لرين اثرلرينده اوجادان آغلايان من، پارناس­‌لارين شعرينده بيردن­‌بيره سوسدو. آمما اونون نظري تومورجوق‌لاري روس فورماليزمينده جوٍجَرميش‌سه ده، مسئله، بیر قورام کيمي فرانسيس قورولوشچولوغوندا ايره­‌لي سورولدو، بارت ایسه اونو زیروه‌یه قالدیردی.

_____________________

[1] يوخاريداکي شخصيت­دن سيريلميش­ليق دئييميني، گئرچک­چي [رئاليست] يازيچي‌نين گؤردوک­لريني اولدوغو کيمي گؤسترمه­‌سييله قاريشديرماق اولماز. گئرچک‌چي يازارين اؤزنه‌سي [سوبيئکتي] بيله‌رکدن نسنه‌لرله اؤز آراسيندا فاصيله يارادير کي، اونلارين رئال سيماسيني گؤرسون. اؤزنه اؤز ايسته‌يي ايله گيزله‌نير. آمما يازارين اؤلومو نظريه‌سينده، گيزلينده اوتورموش يازارين قاورامي داغيلير، يا دا هئچ اولماسا اريييب بير فهله سوييه‌سينه ائنير.

[2] والئري ماللارمه‌نين ديليندن ائدگار دوگايا بئله بير جاواب وئرميشدي: «شعري دوشونجه­‌لرله دئييل، سؤزجوک‌­لرله قوشورلار.»

ایواز طاها

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *