•
بیرینجی گون: ایلغیم
ادیبلرین چوخو ادبیاتی هر شئیدن اوستون ساییرلار. شاعیرلر شعری اینسان دوشونجه‌سی‌نین جؤوهری، صنعتچی‌لر ایسه موسیقینی کاینات هارمونییاسی‌نین شلاله‌سی حساب ائدیرلر. فیلوسوف‌لار دا بئله دوشونورلر کی، سن دئمه بیزیم دونیامیزین آلین‌یازیسی اونلارین کیچیک بئینینده فورمالاشیر. هئرمان هئسه «هؤلدئرلینین بیرجه بیت شعری بوتون سیاستچی‌لرین عاغلینا دَیَر»، سؤیله‌سه ده، هله نه اَیری‌یازی [پوئزیا!]، نه دوزیازی [نثر]، نه موسیقی، نه ده فلسفه هئچواخت قودرت شیطانلیغینا اوستون گله بیلمه‌میشلر.سونوجدا دونیانین طالعینی ادیبانه یازیلار، شاعیرانه دویغولار، مؤحتشم سیمفونیالار، یا دا فیلوسوفانه دوشونجه‌لر دئییل، سیاسی هذیان‌لار چؤزور.
•
ایکینجی گون: بیر الچیم اومید، بیر چَللک نفت
ایییرمینجی یوزایللییین سون ایللرینده اینانج‌لاری، توپلوم‌لاری، و نهایت، مفتیللی سرحدلری سیلکه‌له‌ین زلزله سونوجوندا، یئنی بیر دونیا یارانیر. لاکین بو یئنی دونیا یارانار یارانماز یئنی اینتیظام دا اؤزونون جیندیر قایدالاری و اسکی گلهنک‌لری ایله باشیمیزین اوستونو آلیر. بو یئنی اینتیظام دئییلن قایدا، ائله مودهیش سورعتله مئیدانا چیخیر کی زامانی و اینسانی بیر دایره ایچه‌ریسینده یئر کیمی فیرلادیر. زامان اؤتوب انسان فیرلاندیقجا، اینانج‌لار دَییشیر، گونده بیر رنگ آلیر. سونرا اینکیشاف زیروه‌سینه یوکسلمیش مدحیه‌چیلیک علمی، بو ایرنج دَییشکن‌لییی اؤرت‌باسدیر ائده‌رکن، فانی انسان بیر باشا 19 عصرین چئیننمیش آمالینا قاییدیر: اومید خسته‌لییینه.
بو قاییدیش پروسئسینده اومید آدلی سئویملی آنلاییش، ایجتیماعی چالیشقانلیغی عوض ائدیر. سونرا دبدن دوشموش پارتیابازلیق یولو ایله دموکراتیا گؤیرچینی دیمدییینه زیتون یارپاغی آلیر، بوینونا گول چلنگی سالیر، گلیر گله‌جه‌یین ایتکین اوفوق‌لرینه قونور. آرخا پلاندا آنجاق بیر قیزیل بایراق قالیر، بیر مومیالانمیش هیکل. گؤیرچین بیر سیگارت یاندیریر، کَهَر آت مینیر، آتلانیر، کمند آتیر. کیمه آللاه بیلیر. داها سونرا اَیریپالان‌لارلا گتیریلن آغزی قاپالی صاندیق‌لاردا کوللی میقداردا آلابَزَک ائمبلئم‌لر گلیر. بعضی‌لرینه گؤره، بو اَیری‌پالان‌لاردا گؤندریلن یونگول هدیه‌لر، آنجاق بیزی گوموش یوللارلا «ایروان»ـا آخان قیزیل کاروان‌لاریندان یاییندیرماق مقصدی گودورموش.
•
اوچونجو گون: ابدی یئنیلگی
گونوموزون شاعیری پاراجانوون «عاشیق غریب»ـینی خاطیرلادیر، «عالیم»ین غریب سسی ایسه «قدیر»ین «قارا باغ شیکسته‌سی»نی. سونونجو آککورددا هر شئ داغیلیر، کائنات تیتره‌ییر مفکوره‌لر چاخناشیر. هئچلیک باش وئریر. و نهایتده، هئچلیک یادداشیندا قورونوب ساخلانان اینسانین یگانه ایزی مؤحتشم بیر خاطیره کیمی گؤزه چارپیر. او، هم ستارخانین خاطیره‌سی‌دیر، هم ده جوهر دودایئوین. باکیدان قووولموش، سیبیرده چوروموش حسین جاویدین.
غریبه‌دیر، پوئزیانین چالاری ایستر فضولی دیلینده، ایستر شهریارین کوسکون کؤنلونده عینی‌دیر، اونون عکس صداسی هئچواخت قودرت و سیاست دیوارینی آشا بیلمیر. بورادا صؤحبت سوسیال یاشامدا اؤنملی رول اوینایان، حیاتیمیزی یاخشیلیغا، پیسلییه یؤنلده بیلن سیاستدن گئتمیر، ابدی مغلوبیته اوغرامیش پؤئزیادان گئدیر. شاعیر گومان ائدیر: نه قده‌ر اینسان یاشاییر «شب هیجران» ترنّومو او قده‌ر داوام ائده‌جک. بوتون بونلارا رغمَن عادی حیاتین بوش آلقیشلار کیمی دایاز رئاللیق‌لاری اجل تکی غفیلدن باش قالدیریب، پؤئزیانی زهرله‌ییر. سون مقامدا سیاست یئنی‌یئتمه‌لری دولاشیق بولماجالارین چؤزومونو تاپیرلار: سن دئمه، بو خالقین تنززولو بیر باشا فضولی‌نین پؤئتیک دونیاسینا اساسلانیر!میش! شاعیر، قارشیلاشدیغی بو مشئوم اوغورسوزلوقدا آدامسیز دئییل‌دیر. چونکی اونون آغری‌لارینی، آجی‌لارینی بؤیوک بیر فیلوسوف دسته‌سی ده بؤلوشور.
•
دؤردونجو گون: چؤره‌ک‌له دوشونجه یاریشی
ادبیاتچی، اینجه‌صنعت خادیمی، رسام، یؤنتمن و بسته‌کارلا برابر، چاغداش فیلوسوف دا فاجیعه‌یه عینی شکیلده قاپیلیر، عینی بیچیمده سوسور، دوشونور و دانیشیر. او، زاقافقازیا آدلانان گرگین بؤلگه‌ده یئری گؤیو اَلَک‌بَلَک ائدیر، دوشونجه‌یه ایشلک [فونکسیا] آختاریر، لاکین آلینمیر کی، آلینمیر. بیر زامان فلسفه متافیزیک دونیاسینین گئنیشلیک، زنگینلیک و لامکانلیغینی اونا گؤره ترک ائتمیشدی کی، یئر اوزه‌رینده آجگؤز اینسانین گوندن‌گونه آرتان ایستک‌لرینی تخنولوگییا واسیطه‌سیله حیاتا کئچیرسین. لاکین ایندی باکی‌نین مرکزینده یئرلشمیش یئنی و اسکی بینالاردا فلسفه نهاینکی گؤیو و یئری بیرلیکده ایتیریر، مئتودولوژی قونوم [جایگاه] بیله قازانا بیلمیر.
سؤزسوز، فیلوسوف بئله وضیعتدن راضیلیق حیسسی دویا بیلمز. او ائله دوشونور کی ، اینسان یارانان گوندن، بلکه ده اوندان اؤنجه، دوشونجه دئییلن ماراقلی سوبیئکت مئیدانا چیخمیشدیر. دوشونجه‌نین مئیدانا گلمه‌سی‌نین باشلیجا سببی اونون هر هانسی بیر احتیاجی آرادان قالدیرا بیلمه‌سی و یا حیاتدا ایفا ائده‌جه‌یی رول دئییل، محض اونون اؤزونون اینسانین ان بؤیوک ایسته‌یی اولماسیدیر. دوغرودور، فلسفه‌نین یارامازلیغی هاراداسا موباحیثه مؤوضوعسو اولا بیلمز. واختیله اینسان یاشایشیندا باش وئرمیش نهنگ دییشیکلیکلر ائله محض فلسفه‌دن ایرلی گلمیشدیر. اوسته‌لیک چاغداش دونیانین معروض قالدیغی بؤیوک اینکیشافین نظری اساس‌لاری، تئخنولوگییانین یارانماسی و اونون جهاندا یاراتدیغی یاخشی‌یامان تبدلات، هابئله گولونج نیک‌بین‌لییی رئال بدبینلیک‌له جیلوولاما قابیلییتی و نهایت، اؤزونو اینکار ائتمک جسارتی فلسفه‌نین اورهیینده یئرلشیر. آرتیق فیلوسوف بوردا یانیلیر کی، چؤرکله دوشونجه یاریشیندا اینصاف آدلی میزانی بوم‌بوش جیب‌لر و آج قارین‌لار سیراسیندا گؤرمک ایسته‌ییر. باخ، ائله بو آندان او یازیغین الینده فلسفه دئییلن دئکوراتیو بیر واسیطه قالیر: ائله بیر واسیطه کی، نه مدنییته یاراییر، نه ده گؤده‌نییته.
•
بئشینجی گون: آللاه رحمت ائله‌سین!
حادیثه‌لر تله‌سیک شکیلده بیربیرینه جالانیر. ساختا رئاللیق‌لارین یئرینی عادی حیات شیلتاقلیق‌لاری دئییل، فانتازیا آلیر. فانتازیا آرخاسیندا ایسه چیخیلماز یول‌لارا گتیریب چیخاران خولیالار یئرله‌شیر. فؤوقل عاغیلا اینانانلار دا ائله سانیرلار کی، اوزاق مسافه‌لرده کؤکله‌نیب اوستوموزه یویورن چئشیدلی دالغالارلا پولسوز پاراسیز دوزگون بیلگی‌لر گلیر. تیکانلی مفتیل‌لر گئدیر، لاکین مفتیل دوشونجه‌سی بئیین‌لرده چیرپینیر، یئنه ده واختیله دیکلدیلمیش نهنگ هئیکل‌لرین اوزه‌رینه قونور. سونرا تاریخ محض او دایاندیغی آندان یئنیدن باشلاییر. بو دفعه گله‌جه‌یه دوغرو گئتمیر، بیر باشا کئچمیشین درینلیینه یویورور. بئله‌لیک‌له، او چیرپینتی بو عکس استیقامتده تاماملانیر، داها دا بیتکینله‌شیر .
بوتون بونلاردا ـ مادی و معنوی حیات ساحه‌سینده قضا پارالئل باش وئریر. کیمسه بیر بند قوشما ایتیریر، هارداسا بیر باشقاسی بیر قارین چؤره‌ک تاپیر. تاجیر بیر گئجه‌ده مدنیت زیروسینه یوکسه‌لیر، کیتاب‌لاری پارتاپارت ایشیق اوزو گؤردوکده، سئوینجیندن دریدن قابیقدان چیخیرسان. آمما سئوینجین چوخ کئچمه‌دن سونسوز کدره، آجییا چئوریلیر: عالیم ال‌یازمالاری قولتوغوندا فیرمالاری دولاشیر، اسپونسور آختاریر. یوخودان آییلار آییلماز گؤرورسن کی ادبیاتی، شعری ، حئکایه‌نی و یومورو موزئیه گونده‌ریب، سرحدلردن دارتیلیب سؤکولموش مفتیللرله علم اوجاق‌لاری‌نین قاپی‌لارینی هؤرموشلر. بیرجه او قالیر کی قارلی یاغیشلی بیر جومه آخشامی علمین اؤلومو موناسیبتیله کئچیریله‌جک تدبیرده اشتیراک ائدیب، آغیز دولوسو «آللاه رحمت ائله‌سین» دئیه‌سن.
•
آلتینجی گون: موحاریبه گونو
دئمک، بورا آوروپادیر، آمما آوروپانین اوچونجودونیاسی. بورا آوروپانین گؤبه‌یی اولاسایدی بئله، یئنه ده دریدن قابیغدان چیخماغا دَیمزدی. یئنه ده شوشانین کرپیج کرپیج سؤکولوب ایزینین تاریخ یادداشیندان سیلینمه تهلوکه‌سی گؤزله‌نیلمز اولمازدی. یئنه ده خان‌کندینده اَل‌آلتی بیر حؤکومت هئچ کورلوق چکمه‌دن دره‌بَیلیک ائدردی، هومانیزم اوجاغی ساییلان همین پاریسین قولاغی دیبینده بوسنیالی‌لارین دریسی دری دیری سویولدوقدا بیز نه ایتیریب، نه آختاریریق؟ دری‌لر سویولوب، گؤزلر چاناقدان چیخیب، باشلار کسیلدیکدن سونرا، آوروپانین ویجدانی اویانیر و فانتازیا سجیه‌لی صولح کونفئتینی پارچالانمیش بیر خریطه‌یه بوکولو حالدا سارایئویا هدیه گؤندریر. بیر اؤلکه اوچ پیرئزیدنت، ایکی باش ناظیر و دؤرد بایراق! مسئله او قده‌ر مرکّب حالا گلیب چاتمیشدیر کی ، گؤیون انگینلیینده یئرلشن پلانت‌لردن گلمیش خارقالعاده وارلیق‌لار دا بَبَک قالمیشلار. اونلار بیزیم بو کیچیک یئر کوره‌سینه گلیب، داغ‌لاردان آشیر، چای‌لاردان کئچیر، بؤلگه‌لری دولاشیر، اؤلکه‌لری گؤرور، سونرا اؤز پلانت‌لرینه قاییدارکن بئله چیخیش ائدیرلر: «یئر پلانتینده بوتون گؤردوک‌لریمیز بیر یانا، انسان آدلانان ایکی آیاقلی جانلی جاناوار ایسه بیر یانا. بونلار سؤنمز هیجان و سونسوز تاماهکارلیق‌لا داغا داشا داراشیر، هر شئیی چالیب چاپدیقدان سونرا، ایکی جرگه‌یه بولونور، بیربیرلری‌نین جانینا دوشور، باجاردیقجا اؤلدورورلر. نهایت قان تؤکمکده داها باجاریقلی اولان اینسان‌لار اوردئن آلیر، قهرمان آدلانیرلار.»
بو آنلاشیلماز و مجهول یولچولارین یاراتدیقلاری اینسان اوبرازی، 20ـ جی عصریده قارشیلاشدیغیمیز بیر چوخ رئاللیق‌لارلا اوست‌اوسته دوشور. بیز هامیمیز بو اؤتن یوز ایلده دفعه‌لرله اؤلومو گؤزوموزله گؤرموشوک. هر دفعه گؤجلو اینسان‌لارین بیربیرینه غضبی توتاندا، قورخونج فاجیعه‌نین باش وئرهجه‌یینی گؤزله‌میشیک. بعضَن هیجانلی اینتیظاریمیز سئویجله سونا چاتیب، بعضَن ده بؤیوک فلاکت‌لر توره‌دن بیرینجی و ایکینجی جاهان ساواش‌لاری باشلاییب. سونرا همیشه اولدوغو کیمی، فاجیعه آردیندان طنطنه‌لی صولح تدبیرلری کئچیریلیب. لاکین ائله همین واخت‌لاردا گیزلی بارماق‌لار داها قورخونج رقابت‌لره حاضیرلیق گؤرور، هیروشیما و ناکاساکیده سیناقدان کئچیریلن دهشتلی سیلاح‌لارا یئنی ایستیفاده یول‌لاری آختاریرلار.
آمما گئتدیکجه باللیستیک راکئت‌لره و یاخود گئنیش مقیاسدا ویران‌ا‌‌‌‌ئدیجی سیلاح‌لارا او قده‌ر احتیاج دویولمادی. چونکو اینسانین داخیلینده یئرله‌شن کین‌کدورت سیلاحی هر شئیه اوستون گلدی. ائله اولماسایدی رواندادا، زئیرده آدام آدامی یئمزدی؛ افغانیستاندا انیسان آخینی فاجیعه‌دن کئچن دقیقه‌لرده، ساعات‌لاردا، یوخ ائدیلمزدی.
گروزنیده بؤیوک بیر اؤلکه دیز چؤکمه‌سه‌یدی، یازیق شاعیر مئییت‌لردن قوپان قوخولو سوژئت‌لر نتیجه‌سینده بوغولوب اؤلردی. آمما فاجیعه عکس استقامته یؤنه‌لیر، کؤورک اوره‌ک‌لر حربی سورساتا اوستون گلیر. موحاریبه بیرینجی نؤوبه‌ده اینسان بئینینده‌کی کونسئپسییالاردان باشلادیغی کیمی، تجاوز قارشیسینداکی دیره‌نیش ده اینسانین اورهیینده یارانان اینام و ایگیدلیکدن باشلاییر. نیتیجه‌ده تجاوز نه قده‌ر چیرکین‌دیرسه مودافیعه بیر او قده‌ر ایلاهی‌لشیر.
•
یئددینجی گون: یانار گول
قیش مؤوسیمی الیمی اوزاتدیم، قارین ایچیندن بویلانان چیچه‌یی دریم. علی آغباش هیجانلا سؤیله‌دی:
ـ بئله بیر شئی اولمازمی دئییرسن؟!
آمما من گؤردوم ـ
مؤوسیم قیش ایدی،
هر یان قار ایدی.
آدام بیر گول قوپاردی،
الی یاندی!
One Reply to “یئددی گون، یئددی طالع، بیر انسان / ایواز طاها”