آذربايجان توركجه‌سينده وئريليش يايان یئرلی راديو و تلويزيون كانال‌لاري گئنللیک‌له يانليش دانيشيرلار. ديليميزين کورلانماسیندا بونلارين بوراخدیغی بؤيوک ائتکی دانيلماز‌دير. بو بيلگي آراج‌لاري، اوخوجو، دينله‌ييجي و گؤروجولرین بؤيوك كوتله‌سي ايله دیالوگدا اولدوقلارینی گؤز اؤنونه آلدیقدا، مسئله‌نين اؤنمي داها دا آرتير. گؤرونور، بئله بير آپاريجي مانعه‌دن يان كئچمك، ديلين آلین‌یازی‌سینا گؤز يومماقدان باشقا بیر آنلام داشيماياجاق‌دير. بیلیریک يئرلي راديولار کوتله‌نين دانيشديغي ديلدن داها آرتيق «جالاق» ديلده دانيشيرلار. بعضن تكجه فعل‌لري آذربايجان ديلينده گئدن بو دانيشيق طرزيني، اؤز‌لليك‌له، آيري ـ آيري مسئول‌لارين چيخيش‌لاريندا آچيقجا گؤروروك. بو قارماقاريشيق اوسلوب تکجه باشی‌سویوقلوق و يا دجلليکدن سو ايچمير، اوچ باشليجا ائتکنه قاييدير: «سياسي تاپشيريق، جوغرافي سپه‌لنمه‌لر، و تورکجه‌ميز خوصوصوندا ساوادسيرليق». باخمایاراق کی، سون ایکی عامیل ده سیاستدن سو ایچیر.
بیرینجی ائتکنه چوخ توخونموش، ایکینجیسینه بو ساحه‌ده اوزمان‌لاریمیزین توخونماسینی ایستردیم، بوردا ایسه من اوچونجو ائتکنه توخونورام.
بو تئله‌رادیولاری عینی سوییه‌ده دَیرلندیرمک اولماز. هابئله بونلاردا گئدن وئرلیش‌لری و آپاریجی‌لارین دانیشیق قابلییتینه بیر ساققا وورماق دوزگون دئییل. بو کانال‌لاردا ساوادلی، دیلچی و باجاریقلی یازیچیلار وار. آمما بونلارین سایی اولدوقجا آزدیر. بونلارین نئچه‌سی تقاعوده چیخمیش، بعضی‌لری‌نین ده اؤز تجروبه و بیلیک‌لریندن یارارلانما ایمکان‌لاری یوخدور. بارماق‌لا ساییلاجاق آدام‌لار ایستئثنا اولماق‌لا بو تئله‌رادیولاردا ایشله‌ین یازیچیلار، چئویرمن‌لر، آپاریجیلار، مخبرلرین چوخو آذربایجان تورکجه‌سینده ساوادسیزدیرلار. اونلارین تابع اولدوق‌لاری ایش باشیندا اوتوران آدام‌لار ایسه، هئچ دئییرسن دیلیمیزده دیل آچیب دانیشماییب‌لار. دیل باخیمیندان داها دا ساواسیزدیرلار. بونلار حتتا دیل ساحه‌سینده ایلکین و عادی کورس‌لاری [کلاس‌لاری] دا کئچیرمه‌ییب‌لر. ایش اورا گتیریب چیخارمیشدیر کی، بونلار دینله‌یی‌جی‌لرله موقاییسه‌ده داها کوبود، داها یانلیش دانیشیرلار.
دیل‌له تانیش اولمادان، سس‌لری میکروفونا اوفورمک جسارتی هاردان گلیر؟ بو یانلیش گوماندان گلیر کی، آنادیلی آذربایجان تورکجه‌سی اولان کیمسه، بو دیلده آپاریجیلیق قابلییتینه مالیک اولمالی‌دیر. گومان ائتمیرم اوخویوب یازمامیش بیر فارس کیمسه‌نی حتتا جام‌جم کوچه‌سیندن ایچه‌ری بوراخسینلار. همین جام‌جم‌ده‌کی عادی ایشچی‌لرین بؤیوک چوخلوغو هئچ اولماسا اون ایکی ایل اؤز آنا دیلینده تحصیل آلمیشلار. آمما بیزده اوخومادان، یازمادان یاستی یاستی دانیشاراق آپاریجی اولماق دئییرسن آللاه وئرگیسی‌دیر[1].
سؤزومون جانی نه بوندادیر، نه ده سیاستدن گلمه قاداغالاردا. بیلیرم سیاستی آنی دییشدیرمک چتین‌دیر؛ جوغرافی سپه‌لنمه‌لردن گلمه دیل پوزغونلوغونا تئزلیک‌له چاره قیلماق دا مومکونسوز. لاکین اینسان‌لارین شخصی باجاریغی بو یارانین میندن بیر مرحمی اولا بیلر. بیرـ ایکی اؤرنک سؤزومه آیدین‌لیق گتیره بیلر. خبرلرده بعضن گؤرورسن چیلخا تورکجه سؤزلر قونداریلیر، و فارسجادان چئوریلیمش متن‌لرده ایسه دوزگون گراماتیکایا یاخینلاشما مئیلی گؤرونور. نه یازیق کی، بو یاخنیلاشمانی “بیلگی‌سیزلیک” پوچا چیخاریر. غریبه غریبه دانیشیق طرزی اؤزونو گؤسته‌ریر. بوردا هر نه‌یین گوناهینی سیاسی تاپشیریق‌لارین بوینونا آتماق، فردی وظیفه‌دن بویون قاچیرماق‌دیر. عکسینه، سیاسی تاتپشیریق اولان یئرده فردی وظیفه‌نی داها آرتیق اؤنمسه‌مک گره‌کیر. منجه مسئله‌نین بیر طرفی ایشچی‌لرین باشی سویوقلوغونا، وارلیغیمزین رمزی ساییلان دیلیمیزه سایغی‌سیز یاناشمالارینا قاییدیر. بیر آز ماراق اولسایدی بئله اولمازدی. منجه مئیوه بازاریندا مئیوه‌لری‌نین گؤزه‌للیینی گور سس‌له اوخشایان ساتیجی‌لارین جومله‌لری بو آپاریجی‌لارین دانیشیق‌لاریندان داها گؤزه‌ل‌دیر. چونکی اونلاردا اؤز ایش‌لرینه هوس واردیر، سئوگی وار، عؤهده‌لیک وار.
توپلومدا چات [شکاف] وارسا، توپلومون قانون‌لاری دا بوٍتؤو اولا بیلمز. بوتون قانون‌لاردا قاچاق یولو وارسا، غئیرمشروع قورال‌لار ضدیت‌لرله دولودور. بونلارین آیاغی تیتره‌ک‌دیر، چونکی عدالتسیزلیک اؤزه‌رینده یازیلیر. بئله قانون‌لار دمیردن اولسا نهایت پاس پاسیر. حتتا سووئت‌لر بيرلييي‌نين ادّعا اولونان دمير بوٍتوًلويونده چات واريدي. يوخسا اورادا نه سئيرك موباريزه‌لر آپاريلا بيلردي، نه ده يئرآلتي ادبيات جوجه‌ره. بوًيوك آد قازانميش آندرئ ساخاروْووُ دئميرم، اوًزوٍموزون آلچاق كوًنوللو گوٍل حوسئين حوسئين‌اوْو كيمي ديره‌نيش اوجاق‌لاري يارانا بيلمزدي.[2] مقصدیمی بیر اؤرنک‌له آچیقلاییرام: آنتروپی صفره ياخينلاشا بيلر، صفر اولا بيلمز. صفر میقداردا آنتروپي ايله بير جاهاز قاييرماق مومكون دئييل. نئجه كي، هئچ بير ماشين آلدیغی انرژي‌نين يوزده يوٍزونو حركته چئويره بيلمز، بللي ميقداردا انرژي ايتكيسي قاچيلمازدير. توْپلومون دا انرژي ايتكيسي وار. نه تام ساغلام توْپلوم، نه ده تام بوٍتوًو توْپلوم ياراتماق اولاناقسیزدیر. تام قارماقاريشيق توْپلوم دا أساسن توْپلوم دئييل. ايندي اگر تام توْپلوم گئرچكلشه بيلميرسه اونون قاينار چات‌لاريندا گوج قورولوش‌لاري‌نين بَينمه‌دييي طرزده نفس آلماق، نه‌سه يازماق، نه‌سه دانيشماق اولار. آياق‌يولولارين [توالئت‌لرین] قاپي‌لاري آرخاسيندا يازيلميش شوعارلار بونون كيچيك اوًرنه‌يي‌دير. دئمك سوًيله‌نيلن آپاريجي‌لاردا ماراق اولسايدي، هئچ بير زيان گوًرمه‌دن قورال‌لارين چاتيندا حركت ائده‌رك ديليميزی بوندان آرتيق پوْزونتولار بورولغانينا سوٍروك‌له‌مزديلر. بونلار آياق‌يولولارين قاپي‌لاري آرخاسينا شوعار يازان‌لاردان اسكيك دئييل‌لر كي؟ ساغالماز دیلده یازماغین سوچو قانونون بوینونادیرسا، اونو فردی باجاریقسیزلیق‌لا، اوپورتونیست‌لیک‌له کورلاماغین مسئولیتینی ایشچی‌لر داشیییر. نئجه کی، بوتون باسقی‌لارا باخمایاراق، بعضی فردلرین سوروملولوق حیسی اوجباتیندان دیل ایندیییه‌دک قورونوب ساخلانیب.
بو رادیولارین بیریندن “گؤرونتو” سؤزو یانلیش آنلامدا سسله‌نیر. البتته بو یانلیش‌لارین سایی عاغلا سیغمازدیر. هانسیسا آپاریجی‌یا «گؤرونتو» سؤزونو ایشلتمه‌یه اذن وئریلیبسه دئمک سیاستین چاتلاغیندا بوش بیر اورتام یارانیب. سیاست بو بوش فضالاری دولدورماقدان عاجیزدیر، چونکی اؤز نفس یولونو دا کسیر. بئله‌لیکه ایشاره ائتدیییمیز آپاریجی، مخبر، چئویرمن[3] و یازیچی بئله بیر دورومدا هانسیسا سؤزو یانلیش ایشله‌دیرسه خیانتین سوچو اونون اؤز بوینونا دوشور. بو یانلیشلیق‌لارین سایی توکنن دئییل. نئجه کی، بو تئله‌رادیولاردا «مملکتین باشدان باشاسیندا» کیمی یانلیش عیبارت‌لر آردی آراسی کسیلمه‌دن ایشله‌نیر. واخت‌آشيري سسله‌نن بو سهولر گؤسترير كي، بو تئله‌راديولاردا چاليشان‌لارين بعضي‌سي آزاجيق توركجه يازماق ايمكان‌لاريندان يئتيرينجه فايدالانمير، يا دا فايدالانماغي باجارميرلار. دئمیرم پول آلیب دیل ساتیرلار، چونکی ال‌لرینده ساتاجاق بیر دیل یوخدور.
تئله‌رادیو باشچی‌لاری بو سورونو گؤز باغلاییجی‌لار کیمی آرادان قالدیریرلار: اؤرنه‌یین، تلویزیون اکران‌لاریندا یازیلان تک‌توک تورکجه سؤزلر و جومله‌لرده ده گئنیش یانلیشلیق گؤروروک. بو تئله‌کانال‌لار مسئله‌نی چؤزمک یئرینه اونو بیر دفعه‌لیک سیلیرلر: وئرلیش‌لرین آدی ایستئثنا اولماق‌لا تورکجه یازماقدان وازکئچیر، اونا قاداغا قویورلار. لاکین بو قوروم‌لارین [نهادلارین] ایشچی‌لری، آدی چکیلن ساده چؤزوم یولونا اویمامالی‌دیرلار. بو آپاریجیلار هئچ اولماسا وئریلمیش ایجازه‌لرین چرچیوه‌سینده ساغلام یازماغی اؤیرنمه‌لی‌دیرلر. سؤز تکجه تورکجه سؤزلر و ایصطیلاح‌لارین قوللانماسیندان گئتمیر، بونلار اونلارین پئشکشی. دئمیریک بونلار چیلخا آذربایجان تورکجه‌سی یازسینلار، دئییریک ساده‌جه قایدالار اساسیندا دوزگون یازسینلار، گراماتیکانی پوزماسینلار. بونا دا آزاجیق موطالیعه گره‌ک‌دیر. تورکجه‌میزده وئریلیش یایان بیلگی آراج‌لاریندا ایشیله‌ین اینسان‌لار تعلیم گؤرمه‌لی‌دیرلر. بو تعلیم کؤنوللو اولمالی‌دیر، چونکی سیاست بو تعلیمه نه بودجه آییرجاق، نه ده گولر اوز گؤسته‌ره‌جک.
تئله‌رادیولار باره‌ده هله ده بیر سورغو جاوابسیز قالیر: سیاسی تاپشیریق‌لاری یئرینه گتیرن بئله بیر وئریلیش‌لر بیزه گره‌ک‌دیرمی؟
بو وئرلیش‌لر فارماکونا بنزه‌ییر. هم درددیر، هم ده درمان. بونلارین دردلییی درمانیلیغیندان داها چوخ اولسا دا کیمسه بونلارین دایاندیریلماسینی ایسته‌میر. همدان رادیوسوندان آذربایجان تورکجه‌سی ایله وئرلیش‌لر دایاناندان سونرا هامیمیزین اوره‌یی آغریدی. لاکین بونلار دیلی پوزماقدا گئنیش رول اویناییرلار. تبریز، اورمو، زنجان و اردبیلدن بوراخیلماقدا اولان راديو تلويزيون وئرليش‌لري بعضن اویونچونون اؤز فوتبال تاقيمينا [تيمينه] ووردوغو قوْل‌لارا بنزه‌يير. غضنفري دوردورون. دوردورماغا گوجوموز يوخدورسا، بونلارين ديليمیزه آشيلاديغي يانليشليق‌لار باره‌ده گئنيش يازماغا گوجوموز يئتر.
منجه بو بیلگی آراج‌لاری دیلی دیری ساخلاییرلارسا، معیار دیلین گئرچک‌لشمه‌سینه قارشی چیخیرلار. اینتئرنئتده ده گؤره‌جه‌ییمیز بو ایکیلی اؤزه‌للییه بیر معنالی یاناشماق اولماز: باشدا خیانت وار، آیاقدا چلیمسیزلیک.
2001، سون رئداکته 2010
_____________________________
[1] 1388ـ‌جي ايل مهر آيي‌نين دوققوزو ساعات 14 خبر بوراخيليشيندا تهران راديوسوندان بئله بير ايفاده سسلندي: «اورمييه‌ده اولان واحد مرکزي خبر». بو گولونج ايفاده‌ني آدي چکيلن راديونون اورموداکي مخبري، رئپورتاژي‌نين آخيريندا سؤيله‌يير، بونونلا دا عؤمرونده آذربايجان تورکجه‌سي ايله کؤکوندن تانيش اولماديغيني گؤسترير.
[2] يارپاقدا بیلگی وار
[3] ترجومه‌چي.