یئددی گون، یئددی طالع، بیر انسان / ایواز طاها

 جاهان درگیسی بیرینجی ساییسی‌نین باش سؤزو

بیرینجی گون: ایلغیم

ادیبلرین چوخو ادبیاتی هر شئیدن اوستون ساییرلار. شاعیرلر شعری اینسان دوشونجه‌سی‌نین جؤوهری، صنعتچی‌لر ایسه موسیقینی کاینات هارمونییاسی‌نین شلاله‌سی حساب ائدیرلر. فیلوسوف‌لار دا بئله دوشونورلر کی، سن دئمه بیزیم دونیامیزین آلین‌یازیسی اونلارین کیچیک بئینینده فورمالاشیر. هئرمان هئسه «هؤلدئرلینین بیرجه بیت شعری بوتون سیاست­چی‌لرین عاغلینا دَیَر»، سؤیله‌سه ده، هله نه اَیری‌یازی [پوئزیا!]، نه دوزیازی [نثر]، نه موسیقی، نه ده فلسفه هئچواخت قودرت شیطانلیغینا اوستون گله بیلمه‌میشلر.سونوجدا دونیانین طالعینی ادیبانه یازیلار، شاعیرانه دویغولار، مؤحتشم سیمفونیالار، یا دا فیلوسوفانه دوشونجه‌لر دئییل، سیاسی هذیان‌لار چؤزور.

ایکینجی گون: بیر الچیم اومید، بیر چَللک نفت
ایییرمینجی یوزایللییین سون ایللرینده اینانج‌لاری، توپلوم‌لاری، و نهایت، مفتیللی سرحدلری سیلکه‌له‌ین زلزله سونوجوندا، یئنی بیر دونیا یارانیر. لاکین بو یئنی دونیا یارانار یارانماز یئنی اینتیظام دا اؤزونون جیندیر قایدالاری و اسکی گلهنک‌لری ایله باشیمیزین اوستونو آلیر. بو یئنی اینتیظام دئییلن قایدا، ائله مودهیش سورعتله مئیدانا چیخیر کی زامانی و اینسانی بیر دایره ایچه‌ریسینده یئر کیمی فیرلادیر. زامان اؤتوب انسان فیرلاندیقجا، اینانج­‌لار دَییشیر، گونده بیر رنگ آلیر. سونرا اینکیشاف زیروه‌سینه یوکسلمیش مدحیه‌چیلیک علمی، بو ایرنج دَییشکن‌لییی اؤرت‌باسدیر ائده‌رکن، فانی انسان بیر باشا 19 عصرین چئیننمیش آمالینا قاییدیر: اومید خسته‌لییینه.

بو قاییدیش پروسئسینده اومید آدلی سئویملی آنلاییش، ایجتیماعی چالیشقانلیغی عوض ائدیر. سونرا دبدن دوشموش پارتیابازلیق یولو ایله دموکراتیا گؤیرچینی دیمدییینه زیتون یارپاغی آلیر، بوینونا گول چلنگی سالیر، گلیر گله‌جه‌یین ایتکین اوفوق‌لرینه قونور. آرخا پلاندا آنجاق بیر قیزیل بایراق قالیر، بیر مومیالانمیش هیکل. گؤیرچین بیر سیگارت یاندیریر، کَهَر آت مینیر، آتلانیر، کمند آتیر. کیمه آللاه بیلیر. داها سونرا اَیریپالان‌لارلا گتیریلن آغزی قاپالی صاندیق‌لاردا کوللی میقداردا آلابَزَک ائمبلئم‌لر گلیر. بعضی‌لرینه گؤره، بو اَیری‌پالان‌لاردا گؤندریلن یونگول هدیه‌لر، آنجاق بیزی گوموش یوللارلا «ایروان»ـا آخان قیزیل کاروان‌لاریندان یاییندیرماق مقصدی گودورموش.


اوچونجو گون: ابدی یئنیلگی
گونوموزون شاعیری پاراجانوون «عاشیق غریب»ـینی خاطیرلادیر، «عالیم»ین غریب سسی ایسه «قدیر»ین «قارا باغ شیکسته‌سی»نی. سونونجو آککورددا هر شئ داغیلیر، کائنات تیتره‌ییر مفکوره‌لر چاخناشیر. هئچلیک باش وئریر. و نهایتده، هئچلیک یادداشیندا قورونوب ساخلانان اینسانین یگانه ایزی مؤحتشم بیر خاطیره کیمی گؤزه چارپیر. او، هم ستارخانین خاطیره‌سی‌دیر، هم ده جوهر دودایئوین. باکیدان قووولموش، سیبیرده چوروموش حسین جاویدین.

غریبه‌دیر، پوئزیانین چالاری ایستر فضولی دیلینده، ایستر شهریارین کوسکون کؤنلونده عینی‌دیر، اونون عکس صداسی هئچواخت قودرت و سیاست دیوارینی آشا بیلمیر. بورادا صؤحبت سوسیال یاشامدا اؤنملی رول اوینایان، حیاتیمیزی یاخشیلیغا، پیسلییه یؤنلده بیلن سیاستدن گئتمیر، ابدی مغلوبیته اوغرامیش پؤئزیادان گئدیر. شاعیر گومان ائدیر: نه قده‌ر اینسان یاشاییر «شب هیجران» ترنّومو او قده‌ر داوام ائده‌جک. بوتون بونلارا رغمَن عادی حیاتین بوش آلقیشلار کیمی دایاز رئاللیق‌لاری اجل تکی غفیلدن باش قالدیریب، پؤئزیانی زهرله‌ییر. سون مقامدا سیاست یئنی‌یئتمه­‌لری دولاشیق بولماجالارین چؤزومونو تاپیرلار: سن دئمه، بو خالقین تنززولو بیر باشا فضولی‌نین پؤئتیک دونیاسینا اساسلانیر!میش! شاعیر، قارشیلاشدیغی بو مشئوم اوغورسوزلوقدا آدامسیز دئییل‌دیر. چونکی اونون آغری‌لارینی، آجی‌لارینی بؤیوک بیر فیلوسوف دسته‌سی ده بؤلوشور.


دؤردونجو گون: چؤره‌ک‌له دوشونجه یاریشی
ادبیاتچی، اینجه‌صنعت خادیمی، رسام، یؤنتمن و بسته‌کارلا برابر، چاغداش فیلوسوف دا فاجیعه‌یه عینی شکیلده قاپیلیر، عینی بیچیمده سوسور، دوشونور و دانیشیر. او، زاقافقازیا آدلانان گرگین بؤلگه‌ده یئری گؤیو اَلَک‌بَلَک ائدیر، دوشونجه‌یه ایشلک [فونکسیا] آختاریر، لاکین آلینمیر کی، آلینمیر. بیر زامان فلسفه متافیزیک دونیاسینین گئنیشلیک، زنگینلیک و لامکانلیغینی اونا گؤره ترک ائتمیشدی کی، یئر اوزه‌رینده آجگؤز اینسانین گوندن‌گونه آرتان ایستک‌لرینی تخنولوگییا واسیطه‌سیله حیاتا کئچیرسین. لاکین ایندی باکی­‌نین مرکزینده یئرلشمیش یئنی و اسکی بینالاردا فلسفه نهاینکی گؤیو و یئری بیرلیکده ایتیریر، مئتودولوژی قونوم [جایگاه] بیله قازانا بیلمیر.

سؤزسوز، فیلوسوف بئله وضیعتدن راضیلیق حیسسی دویا بیلمز. او ائله دوشونور کی ، اینسان یارانان گوندن، بلکه ده اوندان اؤنجه، دوشونجه دئییلن ماراقلی سوبیئکت مئیدانا چیخمیشدیر. دوشونجه‌نین مئیدانا گلمه­‌سی‌نین باشلیجا سببی اونون هر هانسی بیر احتیاجی آرادان قالدیرا بیلمه‌سی و یا حیاتدا ایفا ائده‌جه‌یی رول دئییل، محض اونون اؤزونون اینسانین ان بؤیوک ایسته‌یی اولماسیدیر. دوغرودور، فلسفه‌نین یارامازلیغی هاراداسا موباحیثه مؤوضوعسو اولا بیلمز. واختیله اینسان یاشایشیندا باش وئرمیش نهنگ دییشیکلیکلر ائله محض فلسفه‌دن ایرلی گلمیشدیر. اوسته‌لیک چاغداش دونیانین معروض قالدیغی بؤیوک اینکیشافین نظری اساس‌لاری، تئخنولوگییانین یارانماسی و اونون جهاندا یاراتدیغی یاخشی­‌یامان تبدلات، هابئله گولونج نیک‌بین‌لییی رئال بدبینلیک‌له جیلوولاما قابیلییتی و نهایت، اؤزونو اینکار ائتمک جسارتی فلسفه‌نین اوره‌‌یینده یئرلشیر. آرتیق فیلوسوف بوردا یانیلیر کی، چؤرکله دوشونجه یاریشیندا اینصاف آدلی میزانی بوم‌بوش جیب‌لر و آج قارین‌لار سیراسیندا گؤرمک ایسته‌ییر. باخ، ائله بو آندان او یازیغین الینده فلسفه دئییلن دئکوراتیو بیر واسیطه قالیر: ائله بیر واسیطه کی، نه مدنییته یاراییر، نه ده گؤده‌نییته.


بئشینجی گون: آللاه رحمت ائله‌سین!
حادیثه‌لر تله‌سیک شکیلده بیربیرینه جالانیر. ساختا رئاللیق‌لارین یئرینی عادی حیات شیلتاقلیق‌لاری دئییل، فانتازیا آلیر. فانتازیا آرخاسیندا ایسه چیخیلماز یول‌لارا گتیریب چیخاران خولیالار یئرله‌شیر. فؤوقل عاغیلا اینانانلار دا ائله سانیرلار کی، اوزاق مسافه‌لرده کؤکله‌نیب اوستوموزه یویورن چئشیدلی دالغالارلا پولسوز پاراسیز دوزگون بیلگی‌لر گلیر. تیکانلی مفتیل‌لر گئدیر، لاکین مفتیل دوشونجه‌سی بئیین‌لرده چیرپینیر، یئنه ده واختیله دیکلدیلمیش نهنگ هئیکل‌لرین اوزه‌رینه قونور. سونرا تاریخ محض او دایاندیغی آندان یئنیدن باشلاییر. بو دفعه گله‌جه‌یه دوغرو گئتمیر، بیر باشا کئچمیشین درینلیینه یویورور. بئله‌لیک‌له، او چیرپینتی بو عکس استیقامتده تاماملانیر، داها دا بیتکینله‌شیر .

بوتون بونلاردا ـ مادی و معنوی حیات ساحه‌سینده قضا پارالئل باش وئریر. کیمسه بیر بند قوشما ایتیریر، هارداسا بیر باشقاسی بیر قارین چؤره‌ک تاپیر. تاجیر بیر گئجه‌ده مدنیت زیروسینه یوکسه‌لیر، کیتاب‌لاری پارتاپارت ایشیق اوزو گؤردوکده، سئوینجیندن دریدن قابیقدان چیخیرسان. آمما سئوینجین چوخ کئچمه‌دن سونسوز کدره، آجییا چئوریلیر: عالیم ال‌یازمالاری قولتوغوندا فیرمالاری دولاشیر، اسپونسور آختاریر. یوخودان آییلار آییلماز گؤرورسن کی ادبیاتی، شعری ، حئکایه‌نی و یومورو موزئیه گونده‌ریب، سرحدلردن دارتیلیب سؤکولموش مفتیللرله علم اوجاق‌لاری‌نین قاپی‌لارینی هؤرموشلر. بیرجه او قالیر کی قارلی یاغیشلی بیر جومه آخشامی علمین اؤلومو موناسیبتیله کئچیریله‌جک تدبیرده اشتیراک ائدیب، آغیز دولوسو «آللاه رحمت ائله‌سین» دئیه‌سن.

 


آلتینجی گون: موحاریبه گونو
دئمک، بورا آوروپادیر، آمما آوروپانین اوچونجودونیاسی. بورا آوروپانین گؤبه‌یی اولاسایدی بئله، یئنه ده دریدن قابیغدان چیخماغا دَیمزدی. یئنه ده شوشانین کرپیج کرپیج سؤکولوب ایزینین تاریخ یادداشیندان سیلینمه تهلوکه‌سی گؤزله‌نیلمز اولمازدی. یئنه ده خان‌کندینده اَل‌آلتی بیر حؤکومت هئچ کورلوق چکمه‌دن دره‌بَیلیک ائدردی، هومانیزم اوجاغی ساییلان همین پاریسین قولاغی دیبینده بوسنیالی‌لارین دریسی دری دیری سویولدوقدا بیز نه ایتیریب، نه آختاریریق؟ دری‌لر سویولوب، گؤزلر چاناقدان چیخیب، باشلار کسیلدیکدن سونرا، آوروپانین ویجدانی اویانیر و فانتازیا سجیه‌لی صولح کونفئتینی پارچالانمیش بیر خریطه‌یه بوکولو حالدا سارایئویا هدیه گؤندریر. بیر اؤلکه اوچ پیرئزیدنت، ایکی باش ناظیر و دؤرد بایراق! مسئله او قده‌ر مرکّب حالا گلیب چاتمیشدیر کی ، گؤیون انگینلیینده یئرلشن پلانت‌لردن گلمیش خارقالعاده وارلیق‌لار دا بَبَک قالمیشلار. اونلار بیزیم بو کیچیک یئر کوره‌سینه گلیب، داغ‌لاردان آشیر، چای‌لاردان کئچیر، بؤلگه‌لری دولاشیر، اؤلکه‌لری گؤرور، سونرا اؤز پلانت‌لرینه قاییدارکن بئله چیخیش ائدیرلر: «یئر پلانتینده بوتون گؤردوک‌لریمیز بیر یانا، انسان آدلانان ایکی آیاقلی جانلی جاناوار ایسه بیر یانا. بونلار سؤنمز هیجان و سونسوز تاماهکارلیق‌لا داغا داشا داراشیر، هر شئیی چالیب چاپدیقدان سونرا، ایکی جرگه‌یه بولونور، بیربیرلری‌نین جانینا دوشور، باجاردیقجا اؤلدورورلر. نهایت قان تؤکمکده داها باجاریقلی اولان اینسان‌لار اوردئن آلیر، قهرمان آدلانیرلار.» 

بو آنلاشیلماز و مجهول یولچولارین یاراتدیقلاری اینسان اوبرازی، 20ـ جی عصریده قارشیلاشدیغیمیز بیر چوخ رئاللیق‌لارلا اوست‌اوسته دوشور. بیز هامیمیز بو اؤتن یوز ایلده دفعه‌لرله اؤلومو گؤزوموزله گؤرموشوک. هر دفعه گؤجلو اینسان‌لارین بیربیرینه غضبی توتاندا، قورخونج فاجیعه‌نین باش وئرهجه­‌یینی گؤزله‌میشیک. بعضَن هیجانلی اینتیظاریمیز سئویجله سونا چاتیب، بعضَن ده بؤیوک فلاکت‌لر توره‌دن بیرینجی و ایکینجی جاهان ساواش‌لاری باشلاییب. سونرا همیشه اولدوغو کیمی، فاجیعه آردیندان طنطنه‌لی صولح تدبیرلری کئچیریلیب. لاکین ائله همین واخت‌لاردا گیزلی بارماق‌لار داها قورخونج رقابت‌لره حاضیرلیق گؤرور، هیروشیما و ناکاساکیده سیناقدان کئچیریلن دهشتلی سیلاح‌لارا یئنی ایستیفاده یول‌لاری آختاریرلار.

آمما گئتدیکجه باللیستیک راکئت‌لره و یاخود گئنیش مقیاسدا ویران­‌ا‌‌‌‌ئدیجی سیلاح‌لارا او قده‌ر احتیاج دویولمادی. چونکو اینسانین داخیلینده یئرله‌شن کین‌کدورت سیلاحی هر شئیه اوستون گلدی. ائله اولماسایدی رواندادا، زئیرده آدام آدامی یئمزدی؛ افغانیستاندا انیسان آخینی فاجیعه‌دن کئچن دقیقه‌لرده، ساعات‌لاردا، یوخ ائدیلمزدی.

گروزنیده بؤیوک بیر اؤلکه دیز چؤکمه‌سه‌یدی، یازیق شاعیر مئییت‌لردن قوپان قوخولو سوژئت‌لر نتیجه‌سینده بوغولوب اؤلردی. آمما فاجیعه عکس استقامته یؤنه‌لیر، کؤورک اوره‌ک‌لر حربی سورساتا اوستون گلیر. موحاریبه بیرینجی نؤوبه‌ده اینسان بئینینده‌کی کونسئپسییالاردان باشلادیغی کیمی، تجاوز قارشیسینداکی دیره‌نیش ده اینسانین اوره‌یینده یارانان اینام و ایگیدلیکدن باشلاییر. نیتیجه‌ده تجاوز نه قده‌ر چیرکین‌دیرسه مودافیعه بیر او قده‌ر ایلاهی‌لشیر.


یئددینجی گون: یانار گول
قیش مؤوسیمی الیمی اوزاتدیم، قارین ایچیندن بویلانان چیچه‌یی دریم. علی آغباش هیجانلا سؤیله‌دی:
ـ بئله بیر شئی اولمازمی دئییرسن؟!
آمما من گؤردوم ـ 
مؤوسیم قیش ایدی، 
هر یان قار ایدی. 
آدام بیر گول قوپاردی،
الی یاندی!

جاهان درگیسی / تهران عالیشان‌اوغلو

“جاهان”؛ ژورنال‌لاری ورقلرکن سلسله‌سیندن

ادبی مکانین بوش‌لوغو شرایطینده، ‌ـ‌ کی، آیری‌ـ‌آیری تظاهرلری، قابارما و چکیلمه‌لری چیخماقلا، بیزده پوست‌ـ‌سووئت ادبیاتی ائپوخاسی اساساً بونونلا سجیه‌وی‌دیر، ‌ـ‌ هر نؤوع، هر یؤن اؤزگه ادبی‌ـ‌بدیعی، ائستئتیک‌ـ‌نظری ماتئریالین بورا آخاری، یئریمه‌سی طبیعی، معلوم. چونکی مدنی توپلوم واکووم سئومیر. بو آرادا ایلین اولیندن آرتیق اوچ سایی چیخمیش، ایستر تیراژ (2500) ، ایسترسه ده یاییم چئویک‌لییی ایله دیگر ادبی درگی‌لری اوسته‌له‌ین “جاهان”ین یئری، پایی، خصوصی چکیسی، ایشی، رئزونانسی گؤز قاباغیندا دانیلمازدیر. دانیلمیر دا: مطبوعاتا سیزان تقدیر سؤزلری، سایدان سایا گؤروندویو کیمی، نفوذلو ادیب‌لرین تزه اثرلرینی بورا تقدیم ائتمه‌سی… و نه‌اینکی مین بیر سبب‌دن نشری چتینله‌شن، دؤورو، دؤوریه‌سی دارالان، فعالیتی کسیلن ادبی نشرلر آراسیندان “جاهان” گون‌ـ‌گوندن ماراق‌لاری، ذؤوق‌لری، دوشونجه‌لری ایشغال، هم اینتیشار ائتمکده‌دیر.

1997‌ـ‌دن نشره باشلامیش، کیفایت قدر حجم‌لی “جاهان” درگی‌سی‌نین نفیس، معاصر پولیقرافیک اوسلوبدا، اوچ آیدان بیر حسابی ایله اوچ سایی چیخمیش، دؤردونجوسو بو گون‌لر گؤزله‌نیلیر. “ادبی، بدیی، علمی، اجتماعی ژورنال”ین تأسیس‌چیسی “ایسلام وحدت اوجاغی”دیر. و ایلک رئاکسیامیز بئله اولموشدو کی، “ژورنالین عنوانی گونئی‌لی‌ـ‌قوزئی‌لی واحید آذربایجان”، “چاغداش گونئی و قوزئی ادبیاتی بورادا یاناشی‌دیر” (“ادبیات قزئیتی”، 9 مای 1997). بونو فاکت‌لار دا تثبیت ائدیردی (ژورنالین باش رئداکتورو ایواز طاها، رئداکتورو مسیاغا محمدی‌دیر). چاغداش آذربایجان ادبیاتیندان سئچمه‌لر سونراکی سای‌لاردا دا اؤزونه یئر آلیر. علکبر صالاح‌‌زاده و واقیف  صمداوغلو، سارا نظیرووا و واقیف  نسیب، عادیل میرسئیید و آغاجفر حسن‌لی، ایواز طاها و ناماز ممداوغلو، موراد کؤهنه‌قالا و علی‌صمید کور، خان‌امیر نظر و حمزه‌لی ایلیاس، بالایار صادق و قشم نجف‌زاده، آیخان عزیز و محمد آستان‌بیلی، شاهین فاضیل و آذر قافاروو، رؤوشنی و علی‌زاده نوری، حافیظ نظرلی و مئهدی جلال، آیاز آراباچی و نادیر ممدلی، ماهیر قارایئو و فریده هاجییئوا، شاهید تنها و حیدر بالاکیشییئو… ‌ـ‌ معاصر شعر و حکایه، غزل…  – محض موختلیف وورغولو پوئتیک نوت‌لاری، بوراداجا درگی‌نین تکلیف ائتدییی دیگر بدیعی نومونه‌لره دقت ائدرسک: ‌ـ‌ م.ح.شهریار، اورخان ولی، فرانس کافکا، آلبئر کامو، پول ائلوار، آرتور رئمبو، ائدقار آلئن پو، خورخئ لویس بورخئس، آنتونئن آرتو، توماس بئرنهارد، سعید فایق، خوسئ آسونسیون سیلوا، آنجئی بورسا، قاسیم حداد، ایسپوژمی زریاب…  – دونیا ادبیاتیندان آیری‌ـ‌آیری چئویرمه‌لر آراسیندا گؤره‌ریک. و حتتا بو نؤوع پوئتیک سرگی پرینسیپی سانکی ائکلئکتیک یاناشما‌دان دانیشماغا اساس وئریر. اما ایلک تصورات آلداتماسا دا، یالنیز قیسمن دوغرو اولور. بدیعی نومونه‌لر درگی‌نین عومومی هاواسیندا آز یئر توتور، محض پوئتیک نوت‌لار قدرینده. گونون طلبینی و باشلیجا میسسیاسینی، گؤرونور، ژورنال بوندا گؤرمور.

“جاهان”ین دونیا ادبیاتی بویو بوگون‌لو گزیشمه‌لره هو‌سی منه بیر زامان “اینوستراننایا لیتئراتورا” ژورنا‌لی‌نین ادبی اینفورماسیا مکانیمیزدا، دوغرودور، اؤزگه دیلده، لاکین گرک‌لی ایشینی ، اوینادیغی رولو خاطیرلا‌دیر. موندریجه‌ده اولماسا دا، ان آزی ایستراتئگییادا. حتتا بعضی مقام‌لاردا (مسئلن، هر سایی تاماملایان “چلنگ”، “یئنی کیتاب‌لارا باخیش”، “آنتی‌روبریکا” قیسمیندن میکاییل یاقوب‌زاده‌نین آردیجیل یازی‌لاری) “جاهان”ین همین ایمیتاسیون پلاندان هئچ ده چکینمدییینی گؤرمک اولار. “دونیا”نین بیزه آرتیق روس دیلی واسیطه‌سی ایله دئییل، اؤزگه سمتدن گلیشدییینی، آزاجیق گؤرونسه بئله، من ژورنالداکی کیچیجیک خطا‌لاردا، یا بلکه ترانسکریپسیا فرق‌لریندن ده سئزیرم. دئیه‌ک، بوگونه قدر “آی تسین” دئیه تانیدیغیمیز شاعیر، “جاهان”دا چین‌ین ان مشهور شاعیرلریندن ساییلان “آی کو اینق” اولور، یاخود اوکتاویو پاس کیمی مشهور اولان یازیچی دؤنوب بوردا “اوکتاویو پاز”، آمئریکا یازیچی‌سی ائدقار آللان پو ایسه “ائدقار آلئن پو” اولور… هر حالدا بو، هم ده روس دیلی‌نین اؤتوروجولوک میسسیاسی‌نین “لاخلادیغینی” بیزه خبر وئریر. بونون یئرینی هر هانسی بیر اؤزگه دیل‌می توتما‌لی‌دیر، یاخود اوریژینالدان چئویرمه‌لر؟ – بو ایسه شک‌سیز، نظری یوخ، پراکتیکی مسئله‌دیر: یعنی بیرباشا، اصلیندن ترجومچی‌لر چاتیشمادیقجا سهو‌لر ده اولاسی‌دیر… ایندی‌لیک اوغورلوسو بودور کی، “دونیا” – “جاهان” بیزیمله بیزیم دیلده دانیشماغا چالیشیر، سعی ائدیر.

بدیی ادبیات کیمی، بدیی ترجومه ده “جاهان”ین ایلک سای‌لاریندا آپاریجی خطی تشکیل ائتمیر، ‌ـ‌ بو بئله‌دیر، بس اوندا ایستراتئژی نیت‌لر، “دونیا”یا یولوموز هانسی متن‌لردن کئچیر، عیانی‌له‌شیر. ادبی پوبلیسیستیکا: مئکسیکا یازیچی‌سی کارلوس فوئنتئس ایله موصاحیبه (هر ایکی‌سی‌نین چئویرنی م.رضابی‌لی)، ‌ـ‌ بیر قایدا اولا‌راق ژورنال “دونیا”یا مشهور بیر ایمضانین گؤزلری ایله آچیلیر؛ همچینین بو مقامدا بیز گؤرکم‌لی قیرغیز یازیچی‌سی چینگیز آیتماتووو دا گؤره بیلیریک (چئویرنی م.نجف‌لی)،”اؤتن ایل نوبئل موکافاتینا لاییق گؤرولموش پولشا شاعیره‌سی ویسلاوا شیمبورسکا”نی دا (”دی وئلت”، آلمانیا)… صنعت نظریه‌سی و تنقید: “ائرنست کاسسیرئر، مئتافورانین گوجو” (چئویرنی ج.علییئو)، “ب.قوبمان، فرانکفورت مکتبی‌نین تاریخ فلسفه‌سی” (چئویرنی. سرخان)، “ولادیمیر سولوویوو، دوستویئوسکی‌نین اجتماعی ایدئا‌لی” (چئویرنی م.احمدزاده)، “یاشار کمال، قهرمان یازیچی‌لار چاغی”(چئویرنی قدیر ایسماعیل). “ژاک دئرریدا، رسساملیقدا حقیقت” (چئویرنی. ج.عزیزاوغلو)، “رضا فرخ‌فال، ادبی متن‌لرین رئداکته‌سی” (چئویرنی م.بایرام‌لی)، “اکبر آزاد، فرانسیز شاعیری‌نین… تورکجه و فارسجا شعرلری”… – “جاهان” محض بوگونه قدر بیزده ادبی فیکرین آز مشغول اولدوغو و حتی خبردار اولمادیغی ساحه‌لره ال آتیر. مسئلن، تکجه ائله “مودئرنیزم” و بونونلا باغلی نئچه یازییا اوز توتور: “ائسپئن هوواردس هولم. مودئرنیزم” (چئویرنی ج.عزیز)، “روبئرت ب.رئی، پست‌مدرنیزم نه‌دیر؟” (چئویرنی م.بایرام‌لی)، “اومبئرتو ائکو. پست‌مدرنیزم، ایرونیا و لذت” (چئویرنی ی.جاوانشیر). یاخود چاغداش علم و فلسفه نومونه‌لری: مارتین هایدئگئرین تئکنیکا فلسفه‌سی” (چئویرنی م.مسیاغا)، “میخایل پئتروو، علم و تئخنولوگیا” (چئویرنی م. احمد اوغلو)، “لئو قومیلیوو، تاریخی جوغرافیانین هومانیتار و طبیعی علمی آسپئکت‌لری” (چئویرنی ج.یوسیف‌لی)، “احمد واعظی. فونکسیونالیزم و تئولوژی دیل” (چئویرنی سرخان)، “پاول تیللیخ. دینی سیموول‌لارین معناسی و شرحی” (چئویرنی گ.حسنووا)، “قورخماز قولییئو، نارسیسسیزم، یاخود اؤزونوسئورلیک” و بو سیرادا “دونیا”یا سرّ اولماییب، بیزه یالنیز بوگون آچیلان شرق مشهورلارینی آیریجا  قئید ائتمک لازیم گلیر: “میان محمد شریف. محمد ایقبالین فلسفه‌سینده آللاه آنلاییشی”، “توشیهیکو ایزوتسو، ایشراق فلسفه‌سی (هر ایکی‌سینی م.محمدی چئویرمیش‌دیر.) اؤزلوگونده آیدین‌دیر کی، کیفایت قدر چکییه مالیک بو اینتئللئکتوال اینفورماسیونو هله اوخوجونون هزم ائتمه‌سیندن اول، ‌ـ‌ هئچ ده حاظیرلیغیمیزلا اؤیونه بیلمه‌یه‌جه‌ییک، ‌ـ‌ موترجیم‌لر اونون عؤهده‌سیندن گلمه‌لی اولورلار.

یئنه ایستراتئژییه دؤنک: “شهریار” قزئتی‌نین سون سای‌لاریندان‌ بیرینده (27 نویابر 1997) “جاهان” حاققیندا اؤتری، لاکین توتارلی بیر موشاهیده‌یه راست گلدیم: “جاهان”ین ایسه ادبیاتدان چوخ ادبیات فلسفه‌سینه و “ادبیات تئکنیکاسی”نا دقت یئتیرمه‌سی… چوخ ماراق‌لی بیر حادثه‌دیر” (آیدین ابیلوو)، هرچند ایضاح ایسته‌ییر. نده‌دیر بو “فلسفه”؟ بورا قده‌رکی اینفورماسیون دا معین قدر کؤک‌دن خبر وئرسه ده، تصورلرده ائکلئکتیک مقاما دا یئر وار؛ بونجا موختلیف متن‌لرین یاناشی‌لیغی ندن‌دیر؟ اولجه پروبلئماتیکایا داها یاخیندان وارماق لازیم گلیر. جیزدیغیمیز چاغداش کونتئکسته علاوه: شرق‌ـ‌غرب موناسیبت‌لری – “ابوالکلام آزاد. شرقده و غربده اینسان کونسئپسیاسی و تحصیل مسئله‌سی”، “آنتونئن آرتو، شرق تئاتری و غرب تئاتری” (چئویرنی م.احمداوغلو)، “کاظیم عظیموو، شرق و غرب: فلسفه و صنعت آراسیندا علاقه‌لر” – آکتواللیق کیمی. بو زامان، هابئله: ‌ـ‌ “اوکتاویو پاس، معاصر ادبیاتین خسته‌لییی” (چئویرنی م. رضابیلی)، “فرانس پوپپئنهئیم. تئکنیکا و یادلاشما” (چئویرنی م.سئودا)، ‌ـ‌ غرب دوشونرلری‌نین “خسته‌لیک”، “تنزل”، “یادلاشما”، “پست‌مدرن بوشلوق‌لاری”یندان بحث آچماسینا موقابیل، محض ایسلام حیکمتی و معاریفچی‌لیگی ایره‌لی چکیلیر: “عباس قایم‌مقامی – قران، اینسان و جاهان” (چئویرنی ن.رحیموو)، “سید حسین نصر، ایسلام مدنیتی‌نین قایناق‌لاری” (چئویرنی  م.محمدی)، “باش رئداکتوردان، عاغیلدان اوره‌یه دوغرو”، “سید علی اکبر اوجاق‌نژاد – ایسلام، علم و تحصیل” و “ایسلامدا اوشاق تربییه‌سی”، “میصباح یزدی، قراندا اخلاقی تمیزلیک و معنوی کامیل‌لیک مسئله‌سی” (چیویره‌نی م.گولناره) “پ.آیلی، ابوالحسین مسعودی و اونون تنقیدی مئتودو…” ایندی بیز بو فوندا میللی مدنیتیمیزین موختلیف دؤورلریندن عکس‌ـ‌صدا وئرن ادبی نوت‌لاری سئچه بیلریک: “نظامی جفروو، بیر داها فضولی‌نین دیلی حاققیندا”، “سعادت شیخییئوا، اورتا عصرلر ادبیاتیندا “عشق” آنلاییشی”، “رضوان قاراباغلی، آذربایجان معمارلیغی: دونن، بو گون، صاباح”، “آیدین طالیب‌زاده، گوزگو و کؤلگه”، “شامیل ولیئو، علی بی حسین‌زاده‌نین دینه موناسیبتی”، “صیاد بایراموو، کینو و تصویری صنعت”، “واقیف یوسیف‌لی، آذربایجان رومانی”، “مسیاغا محمدی، شهریار و دؤوروموز”…

بوتؤولوکده “جاهان”ین یئریتدییی خط، گؤردوگو ایشین شرحینی کیفایت بیلیب، نقطه قویماق، بوراداجا ژورنالین سورغوسونا جاواب، تنقیده آدلاماق اولاردی: ‌ـ‌ نقصان‌لار ایسه هر بیر تزه ایش کیمی بورادا دا آز دئییل. مسئلن، اوخوجودان سوروشساق اگر، بو قدر کی، اجنبی مؤلف‌لرین ژورنالدا اثرلرینی اوخویور، کیملییندن، هانسی خالقا منسوب اولماسیندان خبرلی‌دیرمی هئچ؟ بونا البت کی، “جاهان” جاواب وئره‌سی‌دیر. بئله کی، تکمیل سایدیغیمیز 3‌ـ‌جو سایا باخدیق: ‌ـ‌ تقدیم اولونموش 21 خاریجی مؤلفد‌ن یالنیز 6‌ـ‌سی حاققیندا آز و یا چوخ معلومات وئریلیر. هله زنگین و توتوم‌لو متن‌لرده نه قدر اؤزگه آدلار صادالاندیغینی دئمیریک. هرچند بعضی یازی‌لارین سونوندا دولغون شرح‌لر وارسا دا، دیگرلرینده اولماسی اولماماسینا تن؛ یعنی سیتات‌لارین آلیندیغی منبع‌لرین قوروجا سیاهی‌سی هئچ نه دئمیر اصلینده، اوچونجولرده ایسه هئچ بو دا یوخ‌دور. اوسته‌لیک، ”جاهان”، وور‌ـ‌توت، ایکی‌ـ‌اوچ تاریخی چیخماقلا چئویرمه‌لرین اوریژینا‌لی‌نین نه هاچان عرصه‌یه گلدییینی، نه ده هانسی دیلده اولدوغونو گؤسترمه‌یی لازیم بیلمیر. البته، منه معلوم‌دور کی (یعنی یازی‌لار بونو دئییر)، ژورنال اوزونو ائلیتار اوخوجویا توتوب. اما آخی، ‌ـ‌ بوراداجا علاوه‌نین یئری‌دیر، ‌ـ‌ عینی عنواندان، عینی پرینسیپ‌لرله سؤزسوز کی، داها ساده، پوپولیار شرحده، محض کوتلوی آودیتوریا اوچون چیخان هفته‌لیک “شهریار” قزئتینده ده مسئله بو جوردور. باخ بونا گؤره “تنقید” اوزه‌رینه شرط کسدیک: “تنقید ائتمک اولاردی…” اوچونجو سایدا داها بیر مقاله وار: “آبوطالیب ممدوو، ایسلام مدنیتینده زامان آنلامی”. مقاله اؤزو کونکرئت زامان‌لی اولوب، کوتلوی سجیه داشیییر؛ پروبلئمی اورتا عصرلر ماتئریال‌لاریندا آراشدیریر. اما بوتؤولوکده پروبلئماتیکانی دا آکتواللاندیریر. “زامان‌سیزلیق” ایستراتئژی کیمی: متن‌لرین نه زامان، هارادا، هانسی دیلده، نئجه یارانماسی اونون معناسی، مغزی، حقیقتی ‌ـ‌ ابدی‌دیرلر قارشی‌سیندا اهمیتسیزله‌شیر، آرخا پلانا کئچیر. اوخوجو سانکی متن‌لرین حقیقتی ایله تک‌به‌تک، اوز‌ـ‌اوزه، گؤز‌ـ‌گؤزه دورور، مجردلیک دریاسیندا لل‌ـ‌بیلیک آختارما‌لی اولور. او بیردن‌ـ‌بیره آچیلمیش بوشلوق‌لار اؤنونده آخیب‌ـ‌گلن اینفورماسیا بوللوغونا تابلایا، هر نؤوع معنوی‌ـ‌اینتئللئکتوال، سوسیال‌ـ‌پسیخولوژی حمله‌لری دف ائده بیلرمی، بیله‌جک‌می؟…

باشقا بیر مقام. صحبت اثناسیندا آدی‌نین چکیلمه‌سینی ایستمه‌ین کؤهنه ادیب‌لردن بیری‌سی “جاهان”این گؤردوگو ایشین سانبالینی دانما‌دان اوندان خوشلانمادیغینی سؤیله‌دی: ‌ـ‌ “سانکی اونلار بیزی اؤیرتمه‌یه چالیشیرلار…” البته، بعضی کمفورست‌لر سایاق “اونلار” کلمه‌سینه معنا وئریب، تئزجه اؤزگه‌لشدیرمه‌یه جان آتمایاق. یاشادیغیمیز عصرین، زامانین بیلیک‌لریندن هئچ ده اؤزوموزو خالی سایمایان بیز “کؤهنه‌لر”، بوراداجا – بوشلوغون آرخاسیندان چیخیب، اطرافا “درس وئرمه‌یه” چالیشان “تزه گنج‌لییی” ده ائله‌جه: “اونلار” دئیه کنارلاشدیرماغا مئیللیییک. “جاهان”ی ایسه اکثرن “بیزیم گنج‌لیک” آرایا‌ـ‌عرصه‌یه گتیریر. هابئله، ‌ـ‌ ژورنالین صحیفه‌لرینه قاییداق، ‌ـ‌ ادبی صاباحی شوبهه دوغورمایان گنج‌لردن بایرام عوض اوغلونون “بشری فاجعه”، اسد جاهانگیرووون “بابیل قولله‌سی”، نیظام‌الدین موصطفانین “شیطان قوللوغوندان تانری درگاهینا” یازی‌لاری منه بو دفعه ایمکان‌لاریندان‌ چوخ آشاغی گؤروندو، محض بیلییین اوست قاتیندان گلدییینه گؤره؛ آراشدیرمایا دئییل، معلومات‌لارا دایانیب، طبیعی، اونو اؤزگلشدیردیگینه گؤره…

  ان نهایت، جاری بوشلوق‌لار آرخاسیندان ادبی مکانا “دونیا”نین – “جاهان”ین گلیشینی یالنیز آلقیشلاماق قالیر؛ اما چیلدیرما‌دان، حساس‌لیق‌لا، اونوتمایا‌راق کی، او، بیزیمله، بیزیم دیلده دانیشماغا سعی قیلیر.

___________________

ماتئریال ایختیصارلا وئریلمیشدیر

              ادبیات قزئتی”، 31 دئکابر 1997