یئنی سوزلرین آزربایجان تورکجه سینده دوز شکیلده یارانماسی سیزین اونملی قایغیلارینیزداندیر. یازیلارینیزین بیرینده چوخ یئرلی سویله ییب سیز: ” هر سؤزجویون دیل جوغرافیاسیندا بللی یئری، چالاری و قونومو وار. اوسته‌لیک، سؤزجوک‌لرین تک‌لیکده ذاتی آنلام‌لاری یوخ‌دور. اونلار آیری‌لاری ایله یان‌یانا اوتوردوقلاریندان آنلام قازانیرلار.”
سیز یازیلارینیزی بیر نئچه سینده* فئرکانس سوزجویونه “تئزلیک” قارشیسین ایشلدیبسیز. بو سوزجویو گوجلو اولاسیلیق (احتمال) لا، آزربایجان رئسپوبلیکاسینین یازیلاریندان آلیبسینیز. منجه “تئزلیک” سوزجویو “فرکانس” سوزجویونه یاخشی و اویغون بیر قارشیلیق دئیل. “تئزلیک” سوزجویو فیزیکین تیتره شیم (ارتعاشات، vibration ) آلانیندا و ائلئکترونیک مهندیسلیک آلانیندا، او قونو جوغرافیالاریندا، قاوراملاری قاریشدیرا بیلن بیر سوزجوکدور. “فرکانس” سوزجویو نئچه آنلامی بیرلیکده داشییر. بو سوزجوک زامان اوزرینده، اوز وئرن تیتره مه لرین تئزلیین یا یاواشلیغین اولچمک اوچون اونه ریلیب. “تئزلیک” سوزجویو نه تیتره مک آنلامینی داشییر نه یاواشلیق آنلامینی. اورنک اوچون فیزیک آلانیندا بئله بیر سوز وار” آشاغی فئرکانس (فرکانس پایین، low frequency ) “. سیز “تئزلیک” سوزجویون قوللانساز بو ترکیب اولاجاق “آشاغی تئزلیک”! بو سوزون یئرسیزلیگین و گوجسوزلویون گورسه تمک اوچون بو قونو جوغرافیاسیندا آددیملاییرام و سیزه نئچه اورنک وئریرم. فیزیک دونیاسیندا بئله بیر آنلام وار: “ثابت زمانی سیستم ها ، system’s time constant”. ” تئزلیک” سوزجویو بو آنلاماین معناسینا داها یاخیندیر.اوبیری یاندان، “ثابت زمانی سیستم ها” آنلامی سیستئمین فئرکانس اوزللیکلریله ایلیگده و بو قاوراملار اوردا بیربیریله قاریشیلا بیلر. باشقا بیر اورنک: بیزلر (مهندیسلر) دینامیک سیستئملری ایکی آلاندا تحلیل ائدریک “زمان آلانی (time domain ) و فئرکانس آلانی (frequency domain ) . بوردا “تئزلیک” سوزجویون قوللانساق بونلار اولاجاق “زامان آلانی ” و “تئزلیک آلانی”. تملده، “تئزلیک” سوزجویوندن زامان قوخوسو گلیر و بو سوزجوک، فئرکانس آلانینا و سوزجویونه اویغون بیر کاندید دئیل. اولا بیلر، آزربایجان رئسپوبلیکاسیندا ایللر بویودور ایشله نیلیر، آنجاق منجه ایشله نیلمه مه سی گرکیر. آیری بیر اورنک، مهندیسلیک دونیاسیندا بئله بیر آنلام وار (slow frequency, فرکانس کند) . سیز “تئزلیک” سوزجویوندن یاردیم آلیب و بو ترکیبی یئنیدن یارادساز بو اولاجاق؛ “یاواش تئزلیک” ! گولمه لی بیر ترکیب اولور. من، سیزین بو سوزجویو توپلومسال بیلیملر (علوم اجتماعی، Social Science ) و دیلچیلیک آلانلاریندا ایشله تدینیزی، بیلیرم. او آلانلاردا بیر سوزجویون چوخ قوللانیلماسینی فئرکانس آنلامیلا گورسه دیللر و هر بیر سوزجوک تئز تئز ایشلنیلسه دئیللر :”بو سوزجویون ایشله دیلمه فئرکانسی یوخاریدیر. “. بوردا “تئزلیک” سوزجویو یئرلی و اویغون گورسه نیله بیلر. آنجاق فئرکانس سوزجویو، فیزیک دونیاسیندان توپلومسال بیلیملر آلانینا کئچیب و اونا گورا بو سوزجویون قارشیلیغی اونجه فیزیک دونیاسینین نیازلارین رفع ائتدیکدن سونرا توپلومسال بیلیملر آلانیندا ایشله نیلمه سی اونه ریلیر.
_________________
* سایین یازارین ایشاره سی “نه جالاق دیل، نه ده دیل تملچی‌لییی” باشلیقلی یازییادیر. تئزلیک آشاغیداکی پاراگرفدا یئر آلمیشدیر:
«ایستر تصادفی اولسون، ایسترسه ده کئچمیش مئتروپولون تاپشیریغی ایله یارانسین، جالاقلیغین بعضی گؤستریجی‌لری بؤیوک تئزلیک‌له [فرکانس‌لا] تکرار اولونور. اؤرنه‌یین: بیرینجیسی، “پرور” ترکیب‌لی “قوناق‌پرور”، “صولح‌پرور” کیمی سؤزلر تام یانلیش اولماسا دا گولونج‌دور. عربجه‌ـ‌فارسجا “اینسان‌پرور” سؤزو فارسجادا اینسانی حئیوان کیمی بئجرمه‌یی بئیینده جانلاندیریر. آذربایجان آیدین‌لاری، یازارلاری و دوشونرلری واختیله بئله‌جه جالاق کلمه‌لره مؤحتاج ایمیشلر. چونکی واختیله سیاسی قورولوش، تورک کؤکن‌لی هر بیر سؤزه تردد ائتمه‌دن پانتورکیزم دامغاسی باسیرمیش.»